Τρίτη , 19 Μαρτίου 2024
elen
Home / Ειδήσεις / Το Ρωμαϊκό υδραγωγείο της Σάμου

Το Ρωμαϊκό υδραγωγείο της Σάμου

Το Ρωμαϊκό υδραγωγείο της Σάμου είναι ο τίτλος ενός αδημοσίευτου βιβλίου του Τηλαύγη Δημητρίου. Σε άρθρο του περιοδικού “Απόπλους” ο ίδιος γράφει:

“Το Ρωμαϊκό υδραγωγείο της Σάμου είναι τίτλος αδημοσίευτου βιβλίου. Το βιβλίο, διαστάσεων 23X25 εκατ., αποτελείται από 280 σελίδες, με 280 έγχρωμες φωτογραφίες. Περιέχει 14 σκίτσα, 8 χάρτες, 27 σχέδια τεχνικών έργων και 19 διάφορα άλλα σχέδια. Βασικό περιεχόμενό του οι 60 σελίδες-πινακίδες της αποτύπωσης του έργου. Προλογίζεται από τον καθηγητή του Ε. Μ. Πολυτεχνείου Θεοδόση Τάσιο και τον αρχαιολόγο Κωνσταντίνο Τσάκο. Η μελέτη και η συγγραφή, με πολύ έντονο ρυθμό, κράτησε πάνω από δύο χρόνια. Δημοσιεύονται μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα.”

(Και συνεχίζει να γράφει…)

romaiko-ydragogio1-isamosΗ δουλειά του πολιτικού μηχανικού, μελέτες και κατασκευές, με τις καινούριες γνώσεις, έκανε την επαφή με το υδραγωγείο πιο συχνή, πιο ουσιαστική. Στα έργα που εκτελούσαμε, είτε υδραυλικά ήταν αυτά είτε οδοποιίας, συναντούσαμε συχνά το υδραγωγείο. Τότε ήταν που άρχισαν να με βασανίζουν τα ερωτήματα.

Πότε φτιάχτηκε και λειτούργησε το έργο, για ποιο σκοπό, ποιοι οι κατασκευαστές του, και ποιες ανάγκες κάλυψε. Όπως διαπίστωσα, όχι μελέτη αλλά μόνο ελάχιστες αναφορές βρέθηκαν για ένα τόσο σημαντικό έργο της αρχαιότητας. Από τα ερωτήματα αυτά σχεδόν όλα μέχρι σήμερα έχουν μείνει αναπάντητα.

Για το ότι δεν υπάρχει μέχρι σήμερα κάποια έρευνα δημοσιευμένη ή ό,τι άλλο σχετικό, έβγαλα το συμπέρασμα πως φταίει γι αυτό η σκιά του τεράστιου και μεγαλειώδους έργου του Ευπαλίνειου ορύγματος, που έχει πέσει μέχρι τώρα πάνω στο Ρωμαϊκό υδραγωγείο. Όλοι οι ερευνητές εστιάστηκαν πάνω στο δημιούργημα του Ευπαλίνου και το έχουν μελετήσει συστηματικά, από κάθε πλευρά, κυρίως οι του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου με πάμπολλα δημοσιεύματα. Έτσι το Ρωμαϊκό υδραγωγείο έμεινε μέχρι σήμερα στην αφάνεια και στη φθορά του χρόνου.

Η πρότασή μου στο Δ. Σ. του Πνευματικού Ιδρύματος Σάμου “Νικόλαος Δημητρίου” έγινε δεκτή απ’ όλους. Πρέπει να σημειώσω πως θα χρειαζόταν οικονομική ενίσχυση για τη μελέτη και έκδοση που κυρίως το ίδρυμα θα κάλυπτε.
Το εγχείρημα αρκετά δύσκολο. Το δυσπρόσιτο του έργου αλλά κυρίως η έλλειψη πληροφοριών, που αναφέραμε, ήταν που έφερναν τις δυσκολίες. Η μεγάλη πυρκαγιά τον Ιούλιο του 2000 ευκόλυνε κάπως τον εντοπισμό των λειψάνων.

Το εγχείρημα, της προσέγγισης του Ρωμαϊκού υδραγωγείου, πιστεύουμε πως θα φανεί χρήσιμο και θα βοηθήσει τους μελετητές και σχετικούς επιστήμονες που θα θελήσουν μελλοντικά να μελετήσουν απ’ την πλευρά τη δική τους, το αξιόλογο αυτό έργο. Διάφορες παρατηρήσεις και τα συμπεράσματα που βγήκαν απ’ την έρευνά μας σίγουρα θα βοηθήσουν τη δική τους έρευνα. Μπορεί τότε να δοθούν απαντήσεις σε μερικά από τα ερωτήματα που θέσαμε στην αρχή του κειμένου. Είναι βέβαιο πως η φθορά του έργου στο χρόνο θα συνεχιστεί μέχρι τον πλήρη αφανισμό του. Τουλάχιστον ας μείνουν κάποια γραπτά για το μέλλον.

romaiko-ydragogio2-isamosΓια να αποφευχθεί η σύνταξη μιας αποκλειστικά τεχνικής μελέτης τον έργου, επειδή δεν προορίζεται μόνο για ειδικούς, έγινε προσπάθεια να εξεταστεί το θέμα σφαιρικά, αποφεύγοντας με προσοχή, να θιγούν “ξένα χωράφια”, δίνοντας διάφορες πληροφορίες στον αναγνώστη γύρω απ ’ το βασικό θέμα. Έτσι αναφέρεται ο τρόπος ύδρευσης της Σάμου (σημερινό Πυθαγόρειο) πριν και μετά το Ρωμαϊκό Υδραγωγείο. Ακόμα για να μπει κανείς στο κλίμα της εποχής, γίνεται αναδρομή στην ιστορία με ενημέρωση για την κατάσταση που επικρατούσε εκείνη την εποχή στη Σάμο. Αναφορά επίσης γίνεται στα υδραυλικά έργα, κυρίως υδραγωγεία, που κατασκευάστηκαν επί ρωμαιοκρατίας στην περιοχή της Μεσογείου με ειδικότερο βάρος στην Ελλάδα, και βέβαια στη Σάμο. (κάντε κλικ στη φωτό για μεγέθυνση)

Έγινε συστηματική ταχυμετρική έρευνα για να προσδιοριστεί η πορεία του έργου και να επισημανθούν τα λείψανά τον, όπου έχουν απομείνει. Βρέθηκαν σχεδόν όλα που είναι πάνω απ’ την επιφάνεια του εδάφους. Δεν έγινε καμιά ανασκαφική εργασία.

Καταγράφηκε με ακρίβεια η πορεία του υδραγωγού πάνω στο χάρτη της Γεωγραφικής υπηρεσίας τον στρατόν με κλίμακα 1:5000. Το συνολικό μήκος εκτός απ’ τις διακλαδώσεις είναι 15.500 μ.

Σχεδιάστηκαν όλα τα τεχνικά έργα, κυρίως οι υδατογέφυρες, με βάσει τα υπολείμματά τους και την ομοιότητα με παρόμοια στοιχεία τμημάτων τεχνικών έργων που σώζονται.

Χωριστά εξετάστηκαν ειδικές περιπτώσεις που αντιμετωπίστηκαν και βγήκαν διάφορα συμπεράσματα απ’αυτές. Υπολογίστηκε η πιθανή παροχετευτική ικανότητα τον αγωγού. Επιχειρήθηκε ο υπολογισμός κατά προσέγγιση της δαπάνης του έργου αν αυτό κατασκευαζόταν στην εποχή μας χωρίς όμως τη χρήση μηχανικών έργων και σύγχρονων εργαλείων, με το σκοπό να αντιληφθεί ο αναγνώστης το μέγεθος τον έργου. Υπολογίσθηκαν ακόμη οι ποσότητες των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν και η ποσότητα εργασίας που πραγματοποιήθηκε. Παραθέτουμε αποσπάσματα κεφαλαίων από τις τελευταίες σελίδες του βιβλίου.

Η ζωή και το τέλος τον έργου

Υπάρχει παντελής έλλειψη στοιχείων σχετικά με το πότε ξεκίνησε η κατασκευή του έργου, πότε τέλειωσε, με ποιο σκεπτικό κατασκευάστηκε πότε και γιατί εγκαταλείφθηκε.

Μια εικασία είναι πως αντικατέστησε το Ευπαλίνειο ύστερα από 1000 περίπου χρόνια λειτουργίας του, γιατί αυτό έπαψε να χρησιμοποιείται για τους λόγους που και σε προηγούμενο κεφάλαιο αναφέραμε, δηλαδή φράξιμο από καταπτώσεις, από άλατα, καταστροφή του από ανθρώπινη ενέργεια κτλ. Χονδρικά λοιπόν θα πρέπει να υπολογίσουμε ότι η λειτουργία του Ρωμαϊκού Υδραγωγείου άρχισε στα 400 με 500 μ.Χ. αφού η κατασκευή του Ευπαλινείου άρχισε το 530 π.Χ. Στην περίπτωση αυτή πρέπει να μιλάμε όχι για Ρωμαϊκό αλλά για Βυζαντινό Υδραγωγείο. Αυτά με την προϋπόθεση πως κατασκευάσθηκε, αφού σταμάτησε να εξυπηρετεί το Ευπαλίνειο.

romaiko-ydragogio3-isamosΥπάρχει όμως η πιθανότητα να λειτούργησαν, ένα διάστημα, παράλληλα και τα δύο υδραγωγεία που είναι και η επικρατέστερη άποψη. Αυτό θα συνέβη οπήν περίπτωση που η απόφραξη του Ευπαλινείου είχε φτάσει σε τέτοιο βαθμό, ώστε το νερό που παροχέτευε να μην αρκούσε για τις ανάγκες της πόλης. Υπάρχει ακόμα η περίπτωση να αυξήθηκε τόσο ο πληθυσμός και οι ανάγκες της πόλης, που να μη μπορούσε να εξυπηρετηθεί μόνο από το νερό των Αγιάδων. Σ’ αυτή την περίπτωση ίσως ο χρόνος συλλειτουργίας να ήταν αρκετά μεγάλος. Πάντως για να ξεκινήσει η κατασκευή ενός τόσο μεγάλου έργου, του Ρωμαϊκού Υδραγωγείου, με μήκος πάνω από 15 χιλιόμετρα, με τεράστια για την εποχή εκείνη τεχνικά έργα, με την πραγματοποίηση χιλιάδων κυβικών μέτρων λιθοδομών (περίπου 70.000 m3), με δυσκολίες στην προσπέλαση προς την πηγή, συμπεραίνουμε πως το έργο ήταν, παρά την τεράστια οικονομική δαπάνη, άκρως απαραίτητο να κατασκευασθεί. (κάντε κλικ στη φωτό για μεγέθυνση)

Στην περίπτωση αυτή η χρονολογία κατασκευής του δεν μπορεί να προσδιοριστεί, αλλά οπωσδήποτε ήταν αρκετά προγενέστερη αυτής που αναφέραμε παραπάνω.
Για το τέλος λειτουργίας του έργου πάλι δεν υπάρχουν στοιχεία που να το μαρτυρούν. Ορισμένες όμως σκέψεις και υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε γι αυτό:

  1. Εξασφαλίστηκε νερό με άλλο πιο πρόσφορο τρόπο.
  2. Το έργο να είχε εκτελέσει το σκοπό του και να εγκαταλείφθηκε. Σ’ αυτή την περίπτωση πιθανόν να έγινε βίαιη μείωση του πληθυσμού της πόλης, λόγω αδυναμίας υπεράσπισης του νησιού, από άλλες πιο μεγάλες δυνάμεις, ή από ανατροπή του καθεστώτος της Σάμου, ή ακόμη από επιδρομές πειρατών, όπως έγινε επί Ιουλιανού το 361 μ.Χ. ή επί Ουαλεντιανού και Ουάλεντος το 364 μ.Χ. που η Σάμος υπέστη πολλά από τους πειρατές. Όμως και άλλοι κατακτητές ίσως ανάγκασαν τους Σαμίους να εγκαταλείψουν το νησί.
  3. Κάποια βίαιη καταστροφή, κυρίως σεισμός, να κατέστρεψε το υδραγωγείο σε τέτοιο βαθμό που να ήταν αδύνατη η ανακατασκευή του. Και αυτό σε συνάρτηση με μείωση των αναγκών σε νερό. Μεγάλοι σεισμοί είναι γνωστοί το 358, 362 και το 365μ.Χ. και φοβερός σεισμός το 417 μ.Χ. με τρομακτική καταστροφή. Από όσα γνωρίζουμε, ανάλογο έργο δεν κατασκευάσθηκε στα χρόνια που ακολούθησαν μετά το Ρωμαϊκό Υδραγωγείο. Αν είχε κατασκευασθεί άλλο παρόμοιο, θα υπήρχαν πιστεύουμε λείψανά του μέχρι σήμερα.
  4. Η συντήρησή του ήταν πια πολύ δύσκολη. Ζημιές πολλές από κατολισθήσεις στην υδροληψία, συνεχείς καθιζήσεις του εδάφους, διαρροές κατά μήκος των 15,5 χιλμ. κτλ.

Από παρατηρήσεις που έγιναν στο έργο επισημάνθηκαν ζημιές που είχαν γίνει και στη διάρκεια της λειτουργίας του αγωγού, και που τότε επισκευάστηκαν. Φυσικό άλλωστε είναι, γιατί σε μια μεγάλη διάρκεια λειτουργίας του έργου, που δεν μπορεί να πει κανείς πως ήταν με τον πιο καλό και ασφαλή τρόπο φτιαγμένο, οπωσδήποτε μεσολάβησαν θεομηνίες που προκάλεσαν πλημμύρες των πιο μεγάλων χειμάρρων που διαπερνούσε το υδραγωγείο, όπως τ’ Αϊ – Γιαννιού το ρέμα, ο Καλαθής στη Χώρα, ο Σαρανταμίας (Αγ. Παντελεήμονας), ο Μαυρατζάς, η Νεροτρουβιά κ. ά. Έχει παρατηρηθεί πως στις διαβάσεις των πιο μεγάλων χειμάρρων, υπάρχει πλήρης καταστροφή των τεχνικών έργων. Σώζονται μόνο υπερμεγέθη κομμάτια σκορπισμένα μέσα στην κοίτη των χειμάρρων. Πολλές φορές μετατοπισμένα προς τα κατάντη του χειμάρρου, γεγονός που μαρτυρεί τη σφοδρότητα των καιρικών φαινομένων.

Αναφέρουμε μερικές από τις ζημιές που παρατηρήσαμε:

  1. Στη θέση ρέμα τ’ Αϊ – Γιαννιού (ΧΘ 12 + 450) στη μεγάλη υδατογέφυρα όπως διατηρείται και σήμερα ίσως ένα μεγάλο τμήμα του έργου, από ένα σημείο και πάνω των βάθρων (στη γένεση των αψίδων περίπου), έχει ανακατασκευασθεί. Αυτό το διαπιστώνει κανείς απ’ την πρώτη ματιά στο έργο. Η δόμηση είναι διαφορετική και είναι οι μοναδικές αψίδες όπου χρησιμοποιήθηκαν οπτόπλινθοι για την ανακατασκευή τους. Πρέπει εδώ να σημειώσουμε πως αρχικά είχε κατασκευαστεί στην περιοχή αυτή άλλο γεφύρι πιο μεγάλο από αυτό που αναφέρουμε (μήκος 90 μ.) που για κάποιο λόγο είχε εγκαταλειφθεί.
  2. Στη θέση Παπαβαγγεληνού (ΧΘ 6+250), στα υπολείμματα του μικρού γεφυριού στη διάβαση μικρού χειμάρρου, φαίνεται ότι το έργο υπέφερε από συνεχείς καθιζήσεις και επισκευαζόταν συνέχεια με υπερύψωση του πυθμένα της τάφρου ώστε να είναι δυνατή η λειτουργία παροχέτευσης του νερού. Σε τομή του τοίχου φαίνονται σαφώς οι επάλληλες στάθμες του πυθμένα της τάφρου του υδραγωγείου. Τελικά κατέληξαν στη ριζική λύση να κατασκευάσουν παρακαμπτήριο τμήμα του υδραγωγείου που περνάει το χείμαρρο σε υψηλότερο σημείο σε απόσταση 75 μέτρων, όπου τον περνά σε σημείο με πολύ καλύτερο έδαφος θεμελίωσης, με πολύ πιο μικρό τεχνικό έργο, αλλά αυξημένο προφανώς το μήκος του αγωγού άρα και της δαπάνης.

Όταν το υδραγωγείο έπαψε να χρησιμοποιείται, εγκαταλείφθηκε και τότε άρχισε και η πιο γρήγορη φθορά του, αφού έπαψε και να συντηρείται. Σε τμήματα που διέρχονταν μέσα από χωράφια, διαλύθηκε και οι πέτρες χρησιμοποιήθηκαν για τους χωραφότοιχους. Πιθανόν άλλες πέτρες να ασβεστοποιήθηκαν. Ας μη ξεχνάμε πως έχουν περάσει περισσότερα από 1500 χρόνια από την κατασκευή του. Αποτέλεσμα είναι η σημερινή κατάστασή του όπου λίγα σχετικά δείγματα υπάρχουν που μαρτυρούν πώς ήταν την εποχή που λειτουργούσε. Τα αίτια της καταστροφής όπως φαίνεται είναι κυρίως δύο:

  1. Η καταστροφή των μεγάλων έργων στην κοίτη των χειμάρρων. Αυτό θα συνέβη στην ακραία περίπτωση έντονων βροχοπτώσεων, που είχαν ως αποτέλεσμα, οι χείμαρροι να κατεβάζουν μεγάλες ποσότητες νερού σε μικρό χρόνο, με πολύ μεγάλη ορμή, παρασύροντας τα έργα. Και στην εποχή μας έχουμε τέτοια φαινόμενα και μάλιστα καταστροφή έργων πολύ πιο μεγάλης αντοχής. Πρέπει να σημειώσουμε πως έργα που περνούν πάνω από χείμαρρους, μικρούς η μεγάλους, είναι στην περίπτωσή μας πολλά λόγω των μεγάλων και πολλών πτυχώσεων του εδάφους.
  2. Η σεισμική ενέργεια. Κατά περιόδους έχουν αναφερθεί στη Σάμο μεγάλης εντάσεως σεισμοί (βλ. παραπάνω). Ένα έργο με αρκετό ύψος, με πολύ πρόχειρη και επισφαλή θεμελίωση, όπως διαπιστώθηκε, και με δόμηση όχι ανθεκτική σε σεισμούς, όπως η λιθοδομή με συλλεκτούς λίθους μικρού μεγέθους και με ασβεστοκονίαμα με άμμο ποταμίσια, δεν είναι δυνατόν να αντέξει πάνω από μια ορισμένη ένταση σεισμού.

Είναι χαρακτηριστικό το τμήμα πάνω από τη Γλυφάδα, στην περιοχή Πυθαγορείου (χθ 13+450), που η επίδραση του σεισμού είναι εμφανέστατη στην καταστροφή του αγωγού. Τεράστια τμήματα λιθοδομής υπάρχουν διεσπαρμένα γύρω από τον άξονα του υδραγωγείου και μερικά έχουν κυλήσει προς τα κατάντη σε αρκετή απόσταση (βοήθησε και το επικλινές του εδάφους).

Πρέπει εδώ να πούμε πως στη μελέτη που πριν λίγα χρόνια εκπόνησε ομάδα επιστημόνων του πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης με επικεφαλής το Σάμιο καθηγητή Α. Ψιλοβίκο, σχετική με την σεισμικότητα της Σάμου, διαπιστώθηκε πως ένα από τα μεγάλα γεωλογικά ρήγματα που ευνοούν τη γέννηση σεισμών, βρίσκεται στην περιοχή αυτή, κάτω από το μοναστήρι της Σπηλιανής με διεύθυνση Α/Δ. Ένας λοιπόν σεισμός μεγέθους 7 βαθμών Richter θα μπορούσε να καταστρέψει σχεδόν ολοσχερώς ένα τέτοιο έργο.

Η σημερινή του κατάσταση

Τελευταία ίχνη του υδραγωγείου συναντιόνται στην περιοχή του Γυμνασίου του Πυθαγορείου με κατεύθυνση προς την πόλη (χτισμένη σήμερα περιοχή). Προφανώς το νερό θα συγκεντρωνόταν στη συνέχεια σε κεντρική δεξαμενή και από εκεί θα διοχετεύονταν, σε πιο μικρές, σε διάφορα κατάλληλα σημεία της πόλης, απ’ όπου θα γινόταν η διανομή στις κρήνες με την χρησιμοποίηση πήλινων συνήθως αγωγών.

Ενδείξεις για τη θέση της δεξαμενής δεν υπάρχουν. Ισως στο μέλλον, με την πρόοδο των ανασκαφών στο Πυθαγόρειο, να εντοπισθεί η θέση κεντρικής δεξαμενής ή άλλων μικρότερων. Κομμάτια πήλινων αγωγών και κρήνες, Ρωμαϊκής εποχής, έχουν εντοπισθεί σε αρκετά σημεία της πόλης.

Αυτό που πριν ξεκινήσει η μελέτη πιθανολογούσαμε δηλ. ότι πρέπει να υπήρχε διακλάδωση προς τις Θέρμες, επαληθεύτηκε. Όχι μόνο εντοπίστηκε και μελετήθηκε αυτή η διακλάδωση, αλλά εντοπίστηκε και δεύτερη προς την Αγορά.

Όπως δείχνουν τα πράγματα, καμιά συντήρηση ή έστω προφύλαξη απ’ την καταστροφή δεν έγινε μέχρι σήμερα απ’ τον καιρό που σταμάτησε η λειτουργία του υδραγωγείου. Φαίνεται πως δεν υπάρχει σχετική νομοθεσία γι αυτό, ή το πιθανότερο, ότι η Αρχαιολογική Υπηρεσία δεν είχε ποτέ το απαιτούμενο προσωπικό και τα μέσα για να συντηρεί και να φυλάει τα λείψανα του υδραγωγείου.

Η μεγάλη καταστροφή, όπως αποδεικνύεται, έγινε, όπως είπαμε, από φυσικά αίτια, όπως πλημμύρες, σεισμοί κτλ. αλλά ένα μεγάλο μέρος της έγινε από τον άνθρωπο. Τμήματα του έργου καταστράφηκαν για να δημιουργηθεί γη για καλλιέργεια ή γιατί χώριζαν κτήματα στα δύο, άλλα για να χρησιμοποιηθούν οι πέτρες στην κατασκευή χωραφότοιχων (πεζουλιών), και άλλα για ασβεστοποίηση. Υπάρχουν περιπτώσεις που ο τοίχος του υδραγωγείου χρησιμοποιήθηκε σαν τοίχος καλυβιού για οικονομία. Ακόμα καταστράφηκαν τμήματα για την κατασκευή έργων οδοποιίας, υδραυλικών και οικοδομικών έργων. Αρκετή καταστροφή έγινε σε σημεία που κατασκευάστηκαν αμυντικά (στρατιωτικά) έργα. Τα λείψανα που απόμειναν μπορεί να μην είναι σε καλή κατάσταση, αλλά δεν είναι λίγα, όπως μέχρι τώρα πιστεύονταν. Είναι πολλά και αξιόλογα.

Με τη μελέτη μας αυτή έγινε μια προσπάθεια να τα καταγράψουμε, να χαράξουμε πάνω στο χάρτη την ακριβή πορεία του υδραγωγείου, να αποτυπώσουμε τοπογραφικά και σχεδιαστικά όλα τα λείψανα και να τα φωτογραφήσουμε.
Είναι και αυτός ένας τρόπος διάσωσης.
Σε επόμενο κεφάλαιο κάνουμε προτάσεις προς τους αρμόδιους φορείς να πάρουν μέτρα για τον καθαρισμό, προφύλαξη και ανάδειξη του έργου, την στοιχειώδη συντήρηση και την προβολή, ορισμένων αξιόλογων τμημάτων του, αφού και αυτό είναι ένα σοβαρό μνημείο μιας ανεξερεύνητης ιστορικά εποχής του νησιού.
Στο τέλος κρίθηκε επιβεβλημένο να γίνουν κάποιες προτάσεις για τη συντήρηση, την προστασία και την προβολή του έργου.

Check Also

Πυθαγόρας: Ο πρώτος διδάσκαλος της αυτογνωσίας

Πυθαγόρας, ο πρώτος διδάσκαλος της αυτογνωσίας (580-500 π.Χ.). Ο μέγας αυτός μύστης επέβαλε πρακτικά στους …

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *