Παρασκευή , 29 Μαρτίου 2024
elen
Home / Ιστορία / Η πλατεία Πυθαγόρα και το λιοντάρι

Η πλατεία Πυθαγόρα και το λιοντάρι

Η πλατεία Πυθαγόρα της πόλης Σάμου βρέθηκε στο επίκεντρο της ανοικοδόμισης της πόλης μετά  από δύο καταστροφικές πυρκαγιές το 1871 που έκαναν στάχτη τις συνοικίες γύρω από αυτή.

Η διαμόρφωσή της άρχισε το 1864 με σχεδιασμό και επίβλεψη του Γάλλου μηχανικού Μπουσσέ ενώ ονομάστηκε σε πλατεία Πυθαγόρου το 1882 όπου σε σχετικό διάταγμα σημειωνόταν πως «πρέπει να κατασκευαστεί απαραλλάκτως με το σχέδιο του μηχανικού και τα έξοδα να επιβαρύνουν τους κατοίκους».

Η κατασκευή και εξωραϊσμός της πλατείας ήταν στην ουσία το πρώτο σοβαρό δημόσιο έργο που έγινε στην πόλη.

Στην αρχή κατασκευάστηκε ένα είδος σιντριβανιού και κήπος όπως αναφέρετε χαρακτηριστικά στην τότε εφημερίδα “Σάμος”. “Εν τη πλατεία της πόλεως ημών ανηγέρθη προ τινων ημερών κομψότατος πίδαξ…Η κατασκευή του πίδακος τούτου εστίν απλουστάτη, σύγκειται εκ μιας τετραπλεύρου στήλης εκ λευκοτάτου μαρμάρου εχούσης δύο και ημίσεως μέτρων ύψος, περιβεβλημένη εκ τεσσάρων κρουνών και εστεμμένης διά κιονοκράνου εφ’ ουίσταται γάστρα εξ ης το φλύζον μετά τους ορμής ύδωρ επαναπίπτον εν αυτή αποτελεί αρμονικόν κελαρισμόν και σχηματίζει οιονεί αναριθμήτους μαργαρίτας πίπτοντας εν τη περί την στήλην μικρά δεξαμενή περιβεβλημένη δια σιδήρου δρυφράκτου.”

Αργότερα και πολύ πριν το Λέοντα έγινε χάλκινον αναβρυτήριον, όπως το έλεγαν, το οποίο το έφεραν από το την Αγγλία το 1876.

Λιθοστρώθηκε το άνω μέρος της και μεταφέρθηκε πόσιμο νερό σε κρήνη ενώ κατά καιρούς έγιναν και άλλες προσχώσεις.

Αντίγραφο του πύργου του Άιφελ στη πλατεία Πυθαγόρα

Μετά στήθηκε πύργος δημοτικού ωρολογίου στο κέντρο της που είχε μεταφερθεί από τη Γαλλία σε σχέδιο απομίμησης του πύργου του Άιφελ, ο οποίος διαλύθηκε από τα ειρωνικά σχόλια των δημοτών σύμφωνα με αναφορά της τότε εφημερίδας “Φως” : “Ο άκομψος και άχαρις και ανούσιος σιδηρούς εϊφέλιος πύργος ο υψούμενος εν τω κέντρω της πλατείας του Πυθαγόρου διεμελίσθη επί τέλους, τη αποφάσει της δημοτικής αρχής και διελύθη και ο κρότος των συρομένων σιδηρών ράβδων διά μέσου των δρόμων προεκάλει την θυμηδίαν και κωμικά επιφωνήματα.”

Η “Ρίτσα” των Απριλιανών

Με παρόμοια σχόλια ή και αντιδράσεις αντιμετωπίστηκαν και άλλες περιπτώσεις καλλωπισμού της πλατείας, με το λιοντάρι, που στήθηκε στον εορτασμό της εκατονταετηρίδος της Ελληνικής ανεξαρτησίας, στο οποίο θα αναφερθούμε εκτενέστερα παρακάτω, αλλά και το 1968 με ένα άγαλμα της Ελευθερίας ή αλλιώς την Ρίτσα, όπως ονόμαζαν τότε οι Σαμιώτες περιπαιχτικά, το ορειχάλκινο άγαλμα, που στήθηκε από τους διορισμένους άρχοντες της απριλιανής δικτατορίας και που παρέμεινε στη θέση εκείνη σε όλη τη διάρκεια της επταετίας.

Το άγαλμα του λιονταριού είχε μεταφερθεί το ίδιο διάστημα δίπλα από το κτίριο του Δημαρχείου.

Μετά την πτώση της δικτατορίας, ο λέων, που αποτελεί για πάνω από εξήντα χρόνια το χαρακτηριστικό στοιχείο της πλατείας, επανήλθε πανηγυρικά στην αρχική του θέση.

Η ιστορία του Λιονταριού της πλατείας

Το μνημείο των πεσόντων στην πλατεία Πυθαγόρα

Αλήθεια τι γνωρίζουμε για το “Λέοντα” της Σάμου που τόσα χρόνια στέκετε αγέρωχος και μας κοιτά δείχνοντας τα δόντια που αν είχε βρυχηθμό θα βρυχώταν ουκ ολίγες φορές…;

Όπως αναφέραμε και παραπάνω το λιοντάρι στήθηκε στην πλατεία στον εορτασμό της εκατονταετηρίδος της Ελληνικής ανεξαρτησίας.

Η ιδέα αυτού του μεγαλοπρεπούς εορτασμού της Εκατονταετηρίδος της Ελληνικής επαναστάσεως οφείλεται στον γνωστό ιστορικό Σπυρίδωνα Λάμπρο και διατυπώθηκε για πρώτη φορά το 1899.

Τα “Ελευθέρια” ο Σπυρίδων Λάμπρος τα φανταζόταν ως εκδήλωση ευγνωμοσύνης προς τους αγωνιστές του 1821 που θα εκφραζόταν αφ’ ενός  με την ανέγερση ανδριάντων, ενός Πανελληνίου Ηρώου και την δημιουργία του Άλσους των Ηρώων στον κήπο του Ζαππείου και αφ’ ετέρου με την προσφορά “εθνικής εργασίας” με την οποία ο καθένας θα συνέβαλλε στην πρόοδο και το μεγαλείο της πατρίδας.

Ο σκοπός του εορτασμού που προσδιορίστηκε με βάσει τις προτάσεις του Σπυρίδωνος Λάμπρου ήταν διπλός.

Πρώτον να εκφραστεί η ευγνωμοσύνη του Έθνους προς τους συντελεστές του 1821 και δεύτερον να επιδειχθεί η πρόοδος που είχε συντελευτεί από τις μετέπειτα γενιές σ’ όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής τα εκατό χρόνια του ελεύθερου πολιτικού βίου των Ελλήνων.

Στη Σάμο η δεκατετραμελής τοπική επιτροπή, με πρόεδρο τον Νομάρχη Ε. Αθανασιάδη και επίτιμο πρόεδρο τον Μητροπολίτη Ειρηναίο αφ’ ενός μερίμνησε για την συμμετοχή του νησιού μας στις πανελλήνιες εκδηλώσεις στην Αθήνα και αφ’ ετέρου οργάνωσε εορτές στον Λιμένα Βαθέος την 6η Αυγούστου επέτειο της Ναυμαχίας της Μυκάλης το 1824 και την επόμενη στο Καρλόβασι.

Οι εορτές κατά γενική ομολογία είχαν επιτυχία και έδωσαν την ευκαιρία να επιδείξει τον πολιτισμό της. Κεντρικό σημείο του εορτασμού στο Λιμένα Βαθέος αποτέλεσαν τα αποκαλυπτήρια του Ηρώου που στήθηκε με πανσαμιακούς εράνους στην πλατεία Πυθαγόρα και είναι αντίγραφο του λέοντα που στήθηκε στη Χαιρώνεια μετά την ομώνυμη μάχη, το 338 π.Χ Η ανέγερση τοπικών μνημείων ήταν αρχικά αρμοδιότητα ειδικής επιτροπής.

Ο εισηγητής της Σωκράτης Κουγέας τον Οκτώβριο του 1918 συνέταξε έκθεση με την οποία πρότεινε τους τόπους της Ελλάδος όπου μπορούσαν να στηθούν μνημεία, που θα απεικόνιζαν πρόσωπα ή θα ήταν συμβολικά. Ειδικά για τη Σάμο έγραφε: “Και η νήσος αύτη δια την εις τον αγώνα πολυμερή συμμετοχήν των Σαμίων αξίζει να τιμηθεί δι’ ιδίου μνημείου”.

Η τοπική επιτροπή αποφάσισε ν’ ανεγείρει συμβολικό μνημείο και ανέθεσε στον εκπρόσωπό της στην Αθήνα λόγιο Βασίλειο Θεοφανίδη να βρει το κατάλληλο.

Αυτός αφού συμβουλεύτηκε τον Γάλλο αρχαιολόγο Γκιγερόν και Έλληνες αρχαιολόγους, κατέληξε σε ένα μνημείο που θα περιείχε παράσταση λέοντα.

Ο γλύπτης που κατασκεύασε το Λιοντάρι της πλατείας

Τρεις ήταν οι γλύπτες, ο Νίκος Δημητριάδης, ο Ανδρέας Παναγιωτάκης και ο Ιωάννης Κουλούρης, έστειλαν στην επιτροπή τις προτάσεις τους η οποία έκρινε ομόφωνα την πρόταση του Κουλούρη και στην συνέχεια την αποδέχτηκε και το Δημοτικό Συμβούλιο του Λιμένα Βαθέος.

Ο Βασίλειος Θεοφανίδης και ο καθηγητής της Αρχαιολογίας Γ. Οικονόμου παρακολουθούσαν το έργο κατά την εκτέλεσή του. Ο “Λέων” ύψους 2,5 μέτρων από λευκό πεντελικό μάρμαρο στήθηκε, γύρω στις 15 Ιουλίου 1930 πάνω σε βάθρο ύψους 2,75 μ. από γαλάζιο μάρμαρο, που σχεδίασε ο Ιωάννης Κουλούρης και εκτέλεσε ντόπιος λιθοξόος.

Στο σημείο αυτό να αναφέρουμε πως η πλατεία ήταν η ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, ενώ είχε προταθεί να στηθεί και προ του ναού της Μεταμορφώσεως στο τηγάνι.

Στην μπροστινή πλευρά του βάθρου χαράχθηκε η επιγραφή: ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΑΓΩΝΙΣΤΑΣ ΤΟΥ /1821/ Η ΣΑΜΟΣ ΕΥΓΝΩΜΟΝΟΥΣΑ/1930. στην αριστερή πλευρά της πλίνθου: ΕΠΙ ΔΗΜΑΡΧΟΥ Γ.Δ. ΣΟΥΤΟΥ. Στη δεξιά πλευρά της: Ι ΚΟΥΛΟΥΡΗΣ/ΤΗΝΙΟΣ ΕΠΟΙΕΙ/ΑΘΗΝΑΙ.

Οι αντιδράσεις της αντιπολίτευσης 

Μόλις έγινε γνωστή η απόφαση της επιτροπής για την επιλογή του συγκεκριμένου μνημείου, ο αντιπολιτευόμενος τύπος της επιτέθηκε δριμύτατα. Ιδιαίτερα σύμφωνα με αναφορά σε ιστορικά βιβλία η εφημερίδα “Σάμος” ανέλαβε πολεμική εναντίον του “θηρίου” χαρακτηρίζοντας την απόφαση της επιτροπής ως “άθλον μωρίας”, ως “αναχρονισμόν” και ως “αποτέλεσμα ξενοφιλίας”, ενώ φιλοξένησε και επιστολές λεοντομάχων που αποκαλούσαν το έργο “βαναυσούργημα”, “χονδροειδή ανορθογραφία” κ.α Τα κύρια σημεία της κριτικής συνοψίζονται ως εξής: Για την εκλογή του μνημείου όφειλε η τοπική επιτροπή να συγκαλέσει μια μεγάλη επιτροπή από “καθαρόαιμους Σαμίους” και όχι να απευθυνθεί σε καθηγητές και καλλιτέχνες Γάλλους και Έλληνες.

Θεωρεί την απόφαση περιφρόνηση προς τους Σαμίους αγωνιστές, των οποίων έπρεπε να στηθούν οι προτομές και προτείνει ν’ ανεγερθεί ανδριάντας στον Λυκούργο Λογοθέτη.

Ο Λέων της Χαιρωνείας θα συμβολίζει την πίστη και την ανδρεία των Ιερολοχιτών Θηβαίων όχι όμως και των Σαμίων επαναστατών.

Το συμβολικό μνημείο είναι “ανάπλασις” της φαντασίας παντός διανοουμένου ουχί όμως και αγραμμάτου”.

Παλιά φωτογραφία του Λέοντος της Πλατείας

Η εφημερίδα Αιγαίον ανέλαβε την υποστήριξη του μνημείου και επειδή τα άρθρα της προηγούμενης εφημερίδας ήταν καθημερινά όχι μόνο με ειρωνικά σχόλια αλλά και με βαρύτατες υβριστικές εκφράσεις εναντίον της επιτροπής και ειδικά εναντίον του μέλους της και Δημάρχου τους λιμένος Βαθέος, Γ. Σούτου, φιλοξένησε σε κύριο άρθρο της κείμενο του υπεύθυνου Βασίλη Θεοφανίδη με τίτλο “Προς τους επικριτές του Λέοντος της Χαιρωνείας”.

Τα κύρια σημεία της απάντησης Θεοφανίδη συνοψίζονται ως εξής: Για την εκλογή του μνημείου “άκουσε της συμβουλή της τέχνης”.

Ο ανδριάντας του Λογοθέτη, του οποίου, άλλωστε, δεν ήταν γνωστή η πραγματική φυσιογνωμία θα στοίχιζε δεκαπλάσια. Έπειτα έπρεπε να τιμηθούν και άλλοι διακριθέντες αγωνιστές, όπως ο Καπετάν Λαχανάς, ο Καπετάν Σταμάτης κ.α.

Με τους Σαμίους συνεργάστηκαν και πολλοί άλλοι Έλληνες οπότε η συμβολική παράσταση αποδίδει “συνολική πανελλήνια ορμή και φλογερή φιλοπατρία’ και “ο Λέων της Χαιρωνείας θα διδάσκει χωρίς προσδιορισμό τόπου και χρόνου”.

Από την πλευρά του ο τότε δήμαρχος του Λιμένος Βαθεός, Γεώργιος Σούτος, ο οποίος δέχθηκες και προσωπικές επιθέσεις, ζήτησε από ειδικούς την γνώμη του, αν δηλαδή, ο Λέων της Χαιρωνίας ανταποκρίνεται προς τον σκοπό για τον οποίο ανεγείρεται το Μνημείο και από εθνική και από καλλιτεχνικής απόψεως.

Τόσο οι αρχαιολόγοι Α. Κεραμόπουλος και Πέτρος Καστριώτης όσο και ο γλύπτης Αντώνιος Σώχος υπερασπίστηκαν τον λέοντα ως κατ’ εξοχήν ελληνική συνήθεια, ως σύμβολό του ηρωικού θάρρους και διότι ως σύμβολο και ως ιδέα ταιριάζει στη φύση του μνημείου.

Όσον αφορά την κριτική που ασκήθηκε στη μορφή του μνημείου έχει γενικότερο ενδιαφέρον πέρα από τα τοπικά όρια της Σάμου όπως αναφέρεται γιατί θίγει το πρόβλημα των δημοσιών μνημείων στην Ελλάδα.

Τα αποκαλυπτήρια του αγάλματος

Τα αποκαλυπτήρια του Λέοντος της πλατείας

Τελικά μετά από όλες αυτές τις αντιπαραθέσεις ένθεν και ένθεν μαζί με τις εορτές της εκατονταετηρίδος στη Σάμο στις 6 Αυγούστου παράλληλα πραγματοποιήθηκαν και τα αποκαλυπτήρια του μνημείου της Εθνικής ανεξαρτησίας Λέοντα της Χαιρωνείας.

Και όλα αυτά κάτω από μεγάλες εκδηλώσεις που έλαβαν χώρα εκείνη την ημέρα στη Σάμο με τον Αβέρωφ να χαιρετά τα αποκαλυπτήρια ενώ ακούγονταν οι κανονιοβολισμοί οι μουσικοί να παίζουν τον Εθνικό ύμνο να σημαίνουν οι καμπάνες ενώ ο Σοφούλης στην συνέχεια εκφώνησε τον πανηγυρικό της ημέρας ενώ αργότερα μετέβησαν στο «Τηγάνι» όπου την ίδια μέρα έγιναν και τα αποκαλυπτήρια της στήλης Κάβο-φονιά στην μνήμη της ναυμαχίας της Μυκάλης.

Ποιος θα φανταζόταν πως το λιοντάρι της πλατείας είχε τέτοια ιστορία, πως έγινε αντικείμενο διαμάχης μεταξύ των «Βενιζελικών» και των αντιπάλων του μεταξύ των λεοντόφιλων και των λεοντομάχων ένα μνημείο που από κάτω κρύβεται η ανδρεία, η ρώμη, η αποφασιστικότητα το σθένος και η γενναιοψυχία.

Το Λιοντάρι ως σύμβολο της πόλης

Το σύμβολο της πόλης και των αγώνων των Σαμίων

Το λιοντάρι είναι επίσης σύμβολο άγρυπνης φυλακής, φρουρήσεως πόλεων και αποτροπής κάθε εχθρικής επιθέσεως εναντίον αυτών που φρουρεί ενώ χρησιμοποιείται από την πολιτική εξουσία ως σύμβολο δύναμης και επιβολής. Ο Λέων τη πλατείας Πυθαγόρα έγινε αναπόσπαστο τμήμα της τοπικής ταυτότητας.

Δεν είναι μόνο σύμβολο της πλατείας μας αλλά ολόκληρης της πόλης.

Είναι επιπλέον σύμβολο της νεότερης ιστορικής μνήμης που ανατροφοδοτείται με νέους, αλλά παρεμφερείς, ιστορικούς συμβολισμούς.

Είναι σύμβολο της εθνικής αντίστασης των Σαμίων κατά των Ναζιστών, τα τραύματά του από τον βομβαρδισμό του ΄43 είναι οι πληγές του αντισταθέντος Σαμιακού λαού.

Ορίζει το κομβικό σημείο γύρω από το οποίο ξεδιπλώνεται η πολυποίκιλη καθημερινότητά μας και γίνεται παράσταση ο «επίσημος» χρόνος των εορτών, όλα αυτά συμβαίνουν υπό το βλέμμα του Λέοντος.

Μια πλατεία παληά όλο χάρι

όλοι οι δρόμοι οδηγούν προς τα κει

και για όλα γελά το Λιοντάρι

που στη μέση υψώνεται κει.

(Πυθαγόρου Πλας λαϊκό ποίημα (1930-1973)

Αντώνης Γιοκαρίνης δημοσιευμένο στην Γκραν – Κάσα του 1955

Πηγές: α) ΓΑΚ Αρχεία Σάμου, Η πόλη της Σάμου φυσιογνωμία και εξέλιξη πρακτικά συνεδρίου, Σαμιακές μελέτες τόμος πέμπτος (2001-2002), Η Σάμος από τα Βυζαντινά χρόνια μέχρι σήμερα πρακτικά συνεδρίου τόμος β’.
β) www.samostimes.gr

Check Also

Πυθαγόρειος Διατροφή: Από την αρχαιότητα στο σήμερα και το αύριο της Σάμου

ΣΑΒΒΑΤΟ 5 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2022, ΩΡΑ 19:00 Αίθουσα εκδηλώσεων ΔΗΜΟΥ ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΑΜΟΥ Αγαπητοί φίλοι θα αποτελέσει …