Παράνομος και ελεύθερος τύπος πριν και μετά την κατοχή. Τρεις ιστορίες, ένας ηρωϊκός θάνατος

Από τα πρακτικά του συνεδρίου: Ο τύπος στη Σάμο, Αναπαραστάσεις της τοπικής κοινωνίας 19/ο και 20/ο αιώνα.
Γράφει ο Νίκος Νόου

Αν η νόμιμη δημοσιογραφία θέλει αρετή και τόλμη, τότε ο παράνομος τύπος θέλει ακόμα θυσία και ηρωισμό. Θα μου επιτρέψετε να σταθώ και να αναφερθώ στην παράνομη εφημερίδα Σπίθα και τον ηρωισμό και τη θυσία του αγωνιστή Μανόλη Καλατζή. Μαζί με τον Καρμανιόλο και τη Λαοκρατία αποτελούσαν τον παράνομο τύπο στην προπολεμική Σάμο.

Ο Μανόλης Καλατζής ζούσε στο Βαθύ, στη συνοικία «Μελεμενέικα». Είχε βγάλει το Πυθαγόρειο Γυμνάσιο και τον ελεύθερο χρόνο του τον περνούσε στη Δημόσια Βιβλιοθήκη που στεγαζόταν τότε στο Πασχάλειο Μουσείο, με βιβλιοθηκάριο τον υπάλληλο του Αρχαιολογικού Μουσείου, τον προοδευτικό νέο Μανόλη Βάλβη. Η εφημερίδα Σπίθα τυπωνόταν από τον Μανόλη Καλατζή σε πολύγραφο που έκρυβε σε αγροικίες και παράνομα σπίτια. Βοηθό και συνεργάτη στην παράνομη δουλειά είχε τον Βασίλη Νικολαρούδη. Με τον τίτλο αυτό ο Μανόλης Καλατζής και οι σύντροφοί του, ήθελαν να τιμήσουν την πρώτη εφημερίδα Σπίθα που έβγαζε ο Λένιν στην Οκτωβριανή επανάσταση. Ίσως η παράνομη αυτή εφημερίδα προοριζόταν περισσότερο για το στρατό, αφού ο Μανόλης Καλατζής δεν ήταν μόνο γραμματέας της ΟΚΝΕ Σάμου Ικαρίας, αλλά και διορισμένος από το κόμμα ως υπεύθυνος στο ΑΜΙ (Αντιμιλιταριστική Κομματική Οργάνωση, με στόχο την ιδεολογική και οργανωτική δουλειά στο στρατό). Και εδώ, θα χρειασθεί να πούμε ότι στο 18ο σύνταγμα πεζικού που είχε έδρα τη Σάμο υπήρχαν ισχυρές κομματικές οργανώσεις, στρατιώτες και αξιωματικοί ήταν οργανωμένοι σε τριάδες, ένα σύστημα «μπετόν αρμέ», για να διαφυλάξει το σύνολο των οργανώσεων από εξοντωτικό χτύπημα.

Ο Μανόλης Καλατζής έγραφε μόνος του τη Σπίθα. Είχε δημοσιογραφικό ταλέντο, οργανωτικές ικανότητες, μεγάλη ευχέρεια στο γράψιμο και πίστη στο έργο που είχε επωμισθεί.
Μαζί με τη Σπίθα τυπώνονταν στον πολύγραφο και διάφορα άλλα έντυπα, προκηρύξεις για το στρατό και το λαό, μπροσούρες κλπ. Σύντροφο στη δουλειά, και στενό συνεργάτη στη διακίνηση του παράνομου τύπου, είχε το νεαρό κομμουνιστή Βασίλη Νικολαρούδη, αναπληρωματικό μέλος στο ΑΜΙ. Το 18ο σύνταγμα πεζικού, στρατωνιζόταν σε τρία διαφορετικά σημεία στην πόλη του Βαθιού. Το ένα στα Ταμπάκικα, στις αποθήκες του «Πανάγου», δίπλα στο μέγαρο Μίλμπερ, το δεύτερο στις παλιές τούρκικες στρατώνες, ανάμεσα στην εκκλησία Άγιος Χαράλαμπος και στις Ποινικές φυλακές, όπου στεγάζεται σήμερα το Ιστορικό Αρχείο, (οι αθεόφοβοι ανακατασκευαστές δεν άφησαν ούτε μια εξωτερική σκοπιά που να θυμίζει τον τόπο και την ιστορία των φυλακών).
Τέλος, στρατώνες υπήρχαν στο Καλάμι όπου και το επιτελείο του Συντάγματος.
Για να φυλαχτούνε οι οργανώσεις στο στρατό ήταν οργανωμένοι, όπως είπαμε, σε τριάδες. Μόνο ο Μανόλης Καλατζής γνώριζε τα πάντα, αφού είχε διοριστεί από το κόμμα υπεύθυνος στο ΑΜΙ Σάμου. Η διανομή της Σπίθας στο στρατό γινόταν από τον ίδιο και το Βασίλη Νικολαρούδη. Σε κάθε στρατώνα υπήρχε ο σύνδεσμος που διατηρούσε επαφή με τον Καλατζή και γνώριζε την ημέρα που κυκλοφορούσε η εφημερίδα ή άλλα έντυπα και πήγαινε στο καθορισμένο σημείο να τα πάρει.
Ο τόπος απόκρυψης της Σπίθας για το στρατώνα στα Ταμπάκικα ήταν το ρέμα της Αγίας Πελαγίας, κάποια ξερολιθιά ή πυκνά βάτια έκρυβαν τον παράνομο θησαυρό. Κάτι ανάλογο γινόταν στο Καλάμι, γύρω από το εξωκλήσι του Σταυρού, και στις στρατώνες των φυλακών. Ο φαντάρος που μετέφερε τον παράνομο τύπο, τον σκορπούσε τη νύχτα στους θαλάμους, όταν θαλαμοφύλακας ήταν οργανωμένος στρατιώτης.
Ο Μανόλης Καλατζής, επειδή ήταν γνωστός για την παράνομη δράση του στο στρατό, απέφευγε να περνάει απ’ τον παραλιακό δρόμο, όπου βρίσκονταν οι στρατώνες, και πάντα μετέφερε τον παράνομο τύπο από την Αγία Πελαγία στους κρυψώνες της ρεματιάς.
Εκείνη την ημέρα όμως δεν ακολούθησε αυτό το δρομολόγιο. Δεν ξέρουμε γιατί βρέθηκε στα Ταμπάκικα, ίσως κάποια κομματική δουλειά τον απασχόλησε. Έτσι με τον κόρφο γεμάτο εφημερίδες, προχωρώντας παραλιακά, πέρασε μπροστά απ’ το στρατώνα. Εκεί για κακή του τύχη βρισκόταν ο επιλοχίας Σκλέπας, που τον γνώριζε απ’ τη θητεία του στο στρατό, και μαζί με δυο στρατονόμους όρμησαν πάνω του και τον συνέλαβαν.
Το πρώτο ξύλο έπεσε μέσα στο στρατώνα στα Ταμπάκικα, μετά τον μετέφεραν στις παλιές τούρκικες στρατώνες και μέσα στα απομονωμένα πλυσταριά κτυπήθηκε και βασανίστηκε άγρια… Ετοιμοθάνατο τον παρέδωσαν στη χωροφυλακή, εκεί όμως, λόγω της κακής του κατάστασης, δεν τον κράτησαν και τον μετέφεραν στο παλιό νοσοκομείο στα Προσφυγικά και τον έκλεισαν σε ειδικό κελί για κρατούμενους. Ο Βασίλης Νικολαρούδης υποψιάζεται ότι οι οργανωμένοι αξιωματικοί τον ξυλοκόπησαν μέχρι θανάτου και δεν τον παρέδωσαν στη χωροφυλακή, από φόβο μήπως υποκύψει στα βασανιστήρια των χωροφυλάκων και αποκάλυπτε τα ονόματά τους, πράγμα που θα είχε συνέπειες στη στρατιωτική τους καριέρα και στη ζωή τους… Με εντολή της οργάνωσης τον επισκέφθηκε ο σύντροφός του Βασίλης Νικολαρούδης, που στο σκοπό χωροφύλακα Μήτσο Κουτσουρίδη από την Μυτιλήνη παρουσιάστηκε σαν συγγενής και τον παρακάλεσε να του επιτρέψει να δει τον ξάδελφό του, πριν πεθάνει. Πράγματι ο χωροφύλακας τον άφησε να δει τον κρατούμενο, αφού πρώτα τον κλείδωσε στο κελί.
Ο Βασίλης βρήκε τον Καλατζή σε άσχημη κατάσταση. Από το στόμα του έτρεχε αίμα και διηγήθηκε στο Νικολαρούδη τον ξυλοδαρμό που υπέστη και κατονόμασε τους βασανιστές του… Ο Βασίλης του έδωσε κουράγιο και κατάστρωσαν μαζί ένα σχέδιο, για να αποδράσει και να βγει στο βουνό. Θα περίμεναν την ημέρα που θα ήταν σκοπιά ένας οργανωμένος φαντάρος και με τη συνδρομή ή όχι του χωροφύλακα θα έσπαγαν το σαθρό παραθύρι του κελιού και θα έφευγαν.
Δυστυχώς το σχέδιο αυτό δεν πραγματοποιήθηκε, γιατί σε δύο μέρες ο Μανόλης Καλατζής, ο υπεύθυνος της παράνομης Σπίθας, υπέκυψε στα εσωτερικά τραύματα. Ήταν ένας ηρωικός και μαρτυρικός μαζί θάνατος ενός αγωνιστή που έπεσε στη μάχη για το ανθρώπινο δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης ιδεών και οραμάτων μέσα από τον τύπο, και όχι μόνο.

Με τη δικτατορία του Μεταξά, οι παράνομες οργανώσεις και ο παράνομος τύπος θα δεχτούν εξοντωτικά πλήγματα. Οι περισσότεροι παράνομοι κομμουνιστές, αλλά και προοδευτικά στελέχη αστικών και αριστερών κομμάτων, βρέθηκαν στα ξερονήσια και την Ακροναυπλία.

Σε λίγο έρχεται ο πόλεμος, ακολουθεί η Κατοχή. Μερικοί εξόριστοι τα καταφέρνουν να γυρίσουν στο νησί. Ξεκινάει η παράνομη πατριωτική δράση. Η απελευθέρωση της σκλαβωμένης πατρίδας έχει προτεραιότητα. Οι αντιστασιακές οργανώσεις πλαταίνουν, δεν είναι τώρα μόνο κομμουνιστές, νέοι άνθρωποι μπαίνουν στον αγώνα. Το μέτωπο της Εθνικής Αντίστασης αγκαλιάζει όλο το λαό της Σάμου.

Η εφημερίδα Καρμανιόλος ξεκινάει ένα νέο κύκλο παράνομης πατριωτικής δράσης. Τώρα δεν τον στηρίζουν μόνο οι παράνομοι κομμουνιστές, στο πλευρό του βρίσκονται οι αντιστασιακές οργανώσεις των χωριών και των πόλεων που μεταφέρουν τον παράνομο τύπο από χέρι σε χέρι σε κάθε χωριό του νησιού μας. Ο Καρμανιόλος είναι το έντυπο της ελπίδας για το σκλαβωμένο λαό, η φωνή της ελευθερίας, ο τιμωρός των δωσίλογων και των προδοτών.
Ο Καρμανιόλος της Κατοχής δεν κυκλοφορεί μόνο στη Σάμο, ταξιδεύει μακριά. Από το μονοπάτι της ελευθερίας, Σάμος, Κουσάντασι, Μέση Ανατολή, πηγαίνει στο εξωτερικό. Φύλλα του Καρμανιόλου φτάνουν στους προσφυγικούς καταυλισμούς της Παλαιστίνης, στα στρατόπεδα της Α’ Ελληνικής Ταξιαρχίας, στην έδρα της Ελληνικής Κυβέρνησης στο Κάιρο.
Έχω στα χέρια μου ένα δελτίο τύπου της Ελληνικής Κυβέρνησης του Κάιρου με ημερομηνία Μάιος 1943, όπου αναφέρονται περικοπές από τις παράνομες εφημερίδες που κυκλοφορούν στη σκλαβωμένη πατρίδα. Εκεί μέσα διαβάζουμε:
Από την μυστικώς εκδιδομένην εις την Ελλάδα εφημερίδα Καρμανιόλος όργανο του ΕΑΜ Σάμου της 25-3-1943.
Το σκυλολόι τραβιέται απ τα μαλλιά του. Η Δράση των ανταρτών που υποστηρίζουν τα συμφέροντα του Σαμιακού Λαού ανάγκασε του άτιμους προδότες να βάλουν νερό στο κρασί τους. Άλλοι παραιτήθηκαν και παραιτούνται κι άλλοι στέλνουν εξιλαστήρια γράμματα κι άλλοι καταφεύγουν στην κατοχή ζητώντας ασφάλεια και προστασία. Μα οι απαίσιοι αυτοί κακούργοι, αυτοί που δώσανε στην φασιστική βία χιλιάδες θύματα που σήμερα βρίσκονται στις φυλακές, δεν θα γλιτώσουν την κρεμάλα. Οι αντάρτες κι όλος ο Λαός τους πληρώνει κάθε μέρα για τις βρωμερές τους πράξεις.
Τρεις Γάιδαροι μαλώνανε
ΚΟΝΤΑΚΕΙΚA: Τη φορολογία της δεκάτης σε όσπρια την έδωσαν στο χωριό μας για να γίνει συσσίτιο για τα πρησμένα παιδιά του χωριού μας. Μα, μόλις ήρθαν τα τρόφιμα, άρχισε ο καυγάς ανάμεσα στους χαφιέδες του χωριού Παπαντώνη, Καράβα και Τζαμαριά ποιος θα τα διαχειριστεί. Τα κοράκια αυτά ας προσέξουν, οι αντάρτες δεν είναι μακριά.
ΠΑΓΩΝΔΑΣ: Όταν οι γενναίοι του Μουσολίνι πήγαν στον Παγώνδα για τις συλλήψεις των πατριωτών, οργιάσανε εις βάρος του κοσμάκη. Στα σπίτια και τα κατώγια που έκαναν έρευνα κλέβανε ό,τι βρίσκανε, κότες, κατσίκια, ρούχα κλπ.Επίσης επέταξαν το σχολικό κτίριο για να κοιμούνται μέσα, και κει υπήρχαν δυο τσουβάλια μακαρόνια για τα συσσίτια των φτωχών παιδιών του χωριού μας.Οι Ιταλοί κλέψανε όλα τα μακαρόνια, τα μοιράστηκαν και τα βγάλανε στη μαύρη αγορά. Εκεί, σαν και πάντα οι φρουροί του νέου πολιτισμού στάθηκαν στο στοιχείο τους: ΚΛΕΦΤΕΣ, ΜΑΥΡΑΓΟΡΙΤΕΣ, ΣΙΧΑΜΕΝΟΙ.
ΣΚΟΥΡΕΪΚΑ: Η Καραμπινιερία φυλάκισε και κακοποίησε τη γυναίκα του διωκόμενου πατριώτη Νικόλα Παπαγεωργίου, την οποίαν ενοχοποιούν σαν σύνδεσμο με τους αντάρτες.

Με την απελευθέρωση της Σάμου, όλες οι εφημερίδες κυκλοφορούν ελεύθερα. Κάθε πολίτης μπορεί να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του, είτε στον προφορικό, είτε στο γραπτό λόγο. Είναι ένα δικαίωμα που κατακτήθηκε με σκληρούς αγώνες, απέραντες θυσίες και ολοκαυτώματα. Η άνοιξη της Ελευθερίας που ήρθε με την πτώση του φασισμού, πάνω στην ερειπωμένη πατρίδα μας, δεν θα κρατήσει πολύ και το καλοκαίρι έχει μακρύ ακόμα δρόμο να διανύσει….
Τον πρώτο χρόνο της απελευθέρωσης, το 1945, έχουμε μια έκρηξη του γραπτού λόγου, που εκδηλώθηκε με την κυκλοφορία πολλών εφημερίδων αλλά και άλλων εντύπων πολιτικού και πληροφοριακού περιεχομένου. Ακόμα, έχουμε ρίψεις έντυπου υλικού από αεροπλάνα, τις περίφημες, πολύχρωμες πολλές φορές, προκηρύξεις, που μας πληροφορούν για διάφορα γεγονότα, εθνικά, πολιτικά, οικονομικά, που συμβαίνουν στην πατρίδα μας και τον κόσμο. Η δίψα για επικοινωνία μέσα απ’ το γραπτό λόγο, είναι το ίδιο ισχυρή με την πείνα που βασανίζει ακόμα το λαό…
Θα αναφερθώ σε λιγότερο γνωστά έντυπα και θα σταθώ στις αθλητικές εφημερίδες που κυκλοφόρησαν ίσως για πρώτη φορά στη Σάμο το 1945.
Και ξεκινάμε με τον Φοίνικα. Ο Φοίνιξ, όπως είναι ο τίτλος του, είναι μια μηνιαία έκδοση των προσκόπων με ειδήσεις και σχόλια από τις δραστηριότητες των προσκοπικών ομάδων στο Βαθύ και τα χωριά.
Σαμιακή Φωνή: Με ιδρυτή-διευθυντή τον Θέμο Στεφανίδη. Από τη νέα αυτή εφημερίδα στο τεύχος 28 Νοεμβρίου 1945 διαβάζουμε: «Στοχασμοί»: Έχουν απόλυτο δίκαιο οι κάτοικοι της περιφέρειας Καρλοβασίων σχετικά με το ότι πρέπει να προσεγγίζει και στο λιμάνι τους το πλοίο της ακτοπλοϊκής γραμμής. Αυτό δε γιατί πραγματικά δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν οι κάτοικοι των δύο μεγάλων τμημάτων Καρλοβασίων και Μαραθοκάμπου, όταν το πλοίο προσεγγίζει μονάχα στο Βαθύ. Το σωστό, σωστό και το δίκαιο, δίκαιο. Δεν φτάνει όμως να έχεις, αλλά πρέπει να φροντίζεις και να το βρεις… Και για να βρουν το δίκαιό τους πρέπει να κινηθούν με ζωηρότητα, με ενθουσιασμό, με πίστη οι αγαπητοί Καρλοβασίτες…
Ύστερα από μισό και πάνω αιώνα, το πρόβλημα της προσέγγισης πλοίου της ακτοπλοϊκής γραμμής στο Καρλόβασι, εξακολουθεί να είναι το ζητούμενο. Θαρρείς πως ο στοχασμός του αείμνηστου Θέμου Στεφανίδη γράφτηκε ακριβώς σήμερα.
Και προχωράμε με τις «Πενιές»:
Τον τελευταίο καιρό ερημιά και σκοτεινιά γύρω απ’ το ζήτημα της διατροφής. Τίποτα απολύτως δεν υπάρχει κι αν υπάρχει είναι πάνακριβο. Ευτυχώς τώρα τελευταία χάρη στο εμπορικό δαιμόνιο του Κώστα Ανεζίνη η αγορά πλουτίστηκε με ρύζι, βούτυρο, φασόλες κλπ. Οι τιμές βέβαια είναι πολύ αλμυρές, το παρηγορητικό όμως είναι ότι υπάρχουν τα είδη και μπορεί να τα βρει κανείς όποια ώρα τα θελήσει…
Ευτυχώς το πρόβλημα της διατροφής έχει βρει τη λύση του. Αν λειτουργούν και κάποια συσσίτια, δεν αλλάζει το «καθώς πρέπει» προφίλ της καταναλωτικής μας κοινωνίας.Και συνεχίζουμε:
«Η επιβατική κίνηση αντί να στερεύει, φουντώνει και θεριεύει… Το σύστημα τηρήσεως καταλόγου προτεραιότητας κατηργήθη. Και έτσι, όταν θα έρθει το βαπόρι, (θα έρθει άραγε και πότε) θα γίνουν ομηρικές μάχες για την απόκτηση ενός εισιτηρίου.

Όπως βλέπουμε, η μετανάστευση των κατοίκων της Σάμου ήρθε νωρίτερα από ό,τι είχαμε φανταστεί, την επαύριο της απελευθέρωσης από τη διπλή κατοχή. Απλά το δεύτερο κύμα που ακολούθησε τη λήξη του εμφυλίου έδωσε τη χαριστική βολή στον ανθρώπινο δυναμικό του νησιού μας. Και κάτι καλλιτεχνικό στην αποκαλυπτική εφημερίδα.

ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΧΟΥΣ ΕΒΔΟΜΑΑΟΣ
ΕΙΣ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟΝ «ΑΠΟΛΛΩΝ»
Ανεβάζεται από ομάδα αποφοίτων και υπέρ του Πυθαγορείου
Γυμνασίου Σάμου το επίκαιρο κοινωνικό έργο του κ.
Γ. Π. ΜΠΡΙΛΛΑΚΗ
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΙΘΑΚΗ
Δράμα σε πράξεις 3

Ένας προοδευτικός νέος, ο Τάκης Σεϊρλής, υπάλληλος της Νομαρχίας Σάμου και καλός αθλητής του στίβου, μπαίνει στην εκδοτική μάχη. Με την εφημερίδα Γκολ, που δεν έχει καμία σχέση με το ποδόσφαιρο και γενικά με τον αθλητισμό, εμφανίζεται στην ελεύθερη δημοσιογραφία. Πρέπει να πούμε ότι ο Τάκης Σεϊρλής, στα χρόνια της γερμανικής κατοχής, όταν το ποδόσφαιρο αποτελούσε μοναδική ψυχαγωγία των σκλαβωμένων, έβγαζε μια μικρή χειρόγραφη εφημερίδα που περιέγραφε τις νίκες των ελληνικών ομάδων εναντίον των Γερμανών και Ιταλών φασιστών. Δυστυχώς από τη χειρόγραφη αυτή εφημερίδα δεν σώθηκε κανένα κομμάτι. Στην απελευθέρωση παρουσιάζεται με την εφημερίδα Γκολ. Η γραφή του είναι έμμετρη και σατιρική και ασχολείται με πολιτικά και κοινωνικά θέματα χωρίς να απουσιάζουν και τα αθλητικά. Στο μοναδικό φύλλο που έχω στα χέρια μου, άνοιξη του 1945,ανάμεσα
στα άλλα γράφει:
ΕΝ ΤΗ «ΕΝΩΣΕΙ Η ΙΣΧΥΣ»
Άπαξ έτι απεδείχθη: Εν τη «Ενώσει» η ισχύς
στις δεξαμηνές αυτής.
Δι’ αυτό ευθύς η Ε.Ο.Σ.
άλλαξε έργον τελευταίως:
Φασολάκια Μακαρόνια
άρτον, κρέας, κι άλλα ψώνια
με γραμμή και με ουρά
δίπλα κεί στην αγορά
μας πουλεί, ως και σιτάρι
μετανιώνει όποιος δεν πάρει.
Μα οι έμποροί μας ούλοι
τά ’βαλαν με τον Φραγκούλη.
Έπρεπε αυτοί «λογάτες»
να πουλάνε τις πατάτες
δίκιο μα γιατί
δεν ενώνονται κι αυτοί
αφού έχουνε εν γνώσει
πως η ισχύς εν τη ενώσει
Ταμπούρλο

Βλέπουμε, λοιπόν, πως η Ένωση Οινοποιητικών Συνεταιρισμών από το 1945 κάνει τον… μπακάλη παρά τις αντιδράσεις κατά καιρούς των εμπόρων. Υπάρχει και μια προφητική συμβουλή: ΕΝΩΘΕΙΤΕ λέει στους εμπόρους, φτιάξτε το μεγάλο μπακάλικο (σούπερ μάρκετ το λέμε σήμερα) για να συναγωνισθείτε τον ισχυρό σας αντίπαλο. Προφητικά λόγια και συνεχίζουμε:

ΣΤΟΥΣ ΕΜΠΟΡΟΥΣ ΤΟΥ ΒΑΘΙΟΥ
Εχεις μπογιά, καρούλι, κουβαρίστρα;
τσατσάρα, δαχτυλήθρα, βελόνα, κόρδες και βιολί;
Μπα, πού να βρούμε; μας τα πήραν όλα
οι σκύλοι, οι κοπρίτες, οι Ιταλοί.
Μα εγώ θα σε πληρώσω όχι με γρόσσα
θα σου φέρω φάβα, σιτάρι, φακή.
Αι, τότε αλλάζει. Έλα, κι άλλα τόσα
για σένα θα δώσω ό,τι θέλεις στη στιγμή.

ΟΙ ΠΛΙΑΤΣΙΚΟΛΟΓΟΙ
Μέσα στου βομβαρδισμού το σάλο
έγινε στο Βαθύ κακό μεγάλο.
Οι πόρτες των σπιτιών μένουν ορθάνοιχτες
κι όλες οι κλειδαριές είναι πια άχρηστες.
Στα μαγαζιά ψάχνοντας μες τα ερείπια
βρίσκεις κρυμμένα δέρματα, χασέδες, τσίτια.
Πάμε και μεις κάτι ν’ αρπάζουμε
και πως για να βοηθήσουμε θα λέμε ότι θα ψάξουμε.

Δυστυχώς είναι τραγικό αλλά αληθινό. Το βράδυ του βομβαρδισμού, όταν οι άνθρωποι έκλαιγαν τους νεκρούς και το Βαθύ καιγόταν από τις εμπρηστικές βόμβες των Γερμανών, μερικοί υπάνθρωποι έτρεξαν στα ανοιγμένα μαγαζιά και τα γκρεμισμένα σπίτια να κάνουν πλιάτσικο…

Και κλείνουμε με τα τηλεγραφήματα:
ΓΑΖΑ, αεροράδιο τηλεγραφικός:
Μανουήλ Παρασκευά Βαθύ-Σάμου
Εντός δύο εβδομάδων καταφθάνω στοπ. Πήραν τα φρύγανα φωτιά στοπ. Αραμπάς περνάει… άμμος γίνεται στοπ. Κομίζω πετεινόν 35 οκάδων, μελιτζάνες 8 οκάδων, κόνικλον 12 οκάδων στοπ. Εις κολυμβητικούς αγώνες καταδύσεως ήλθον πρώτος στοπ. Δρόμοι Γάζας είναι όλο κατήφορος στοπ. Ειδοποιήσατε καταλλήλως φίλους και συγγενείς.
Κώστας Ανεζίνης

Πάντα προφητικός ο Τάκης Σεϊρλής. Ο πετεινός των 35 οκάδων και η μελιτζάνα των 8 μας μεταφέρουν στα μεταλλαγμένα τρόφιμα της σημερινής εποχής. Δεν είναι μακριά η ημέρα που ο πετεινός θα πάρει τις διαστάσεις μιας στρουθοκαμήλου, για να επιβεβαιωθεί το ρηθέν ότι η ζωή ξεπερνάει και την πιο μεγάλη φαντασία.

ΑΘΛΗΤΙΚΟ ΒΗΜΑ: Εκδότης – Διευθυντής Γιώργος Μπαρμπάτσης.

Ο Γιώργος Μπαρμπάτσης ήταν Μικρασιάτης. Κάτω από δύσκολες συνθήκες έβγαλε το Πυθαγόρειο Γυμνάσιο Σάμου και διορίστηκε στο Δημόσιο Ταμείο. Στην Κατοχή οργανώθηκε στο ΕΑΜ. Υπήρξε στέλεχος των αντιστασιακών οργανώσεων στο Βαθύ, τόσο στην ιταλική, όσο και στη γερμανική κατοχή. Ήταν ένας από τους λίγους αντιστασιακούς ΕΑΜίτες που δεν έφυγε από τη Σάμο μετά την κατάρρευση και την απόβαση των Γ ερμανών στο νησί μας (21 Νοεμβρίου 1943). Τον γνώρισα στο διάστημα της γερμανικής κατοχής, όταν είχε αναλάβει υπεύθυνος στην ομάδα νέων Επονιτών. Στις πολύωρες συνεδριάσεις μας στο δημοτικό κήπο, όπου βρίσκαμε καταφύγι, βοηθούσαμε εθελοντικά τον κηπουρό να αποκαταστήσει τις ζημιές που είχε πάθει από τον βομβαρδισμό. Πέρα από την αντιστασιακή καθημερινή δουλειά, τον απασχολούσε η μόρφωση των νέων παιδιών, αφού πάνω τους θα στήριζε η πατρίδα την ανοικοδόμηση και την πορεία της για ένα λαμπρό μέλλον, όπως έλεγε…
Μετά την απελευθέρωση έβγαλε το Αθλητικό Βήμα, αφού η δημοσιοϋπαλληλική του ιδιότητα και ο ανερχόμενος δωσιλογισμός δεν του επέτρεπαν να ασχοληθεί με το πολιτικό έντυπο, όπως θα ήθελε. Όμως και ο αθλητικός τύπος απευθυνόταν σε ένα μεγάλο κοινό, αφού για τον περισσότερο κόσμο, το ποδόσφαιρο ήταν το μοναδικό μέσο οικογενειακής ψυχαγωγίας.

Εδώ θα χρειασθεί να ανατρέξουμε ένα χρόνο πίσω, στη γερμανική κατοχή του 1943-1944. Ύστερα από τον άγριο βομβαρδισμό στο Τηγάνι και το Βαθύ, με εκατοντάδες αμνημόνευτα θύματα και τη φυγή χιλιάδων ανθρώπων στη Μέση Ανατολή, μια φοβερή τρομοκρατία συνοδεύει την απόβαση των γερμανικών στρατευμάτων στη Σάμο.
Ο φόβος πλανάται πάνω από τη διαλυμένη πόλη. Οι διαταγές της κουμαντατούρας είναι μια σειρά από απαγορεύσεις. Η ζωή περιορίζεται ανάμεσα στην ανατολή και τη δύση του ηλίου. Και είναι χειμώνας. Καλημέρα, Καλησπέρα. Το σπίτι είναι το μοναδικό καταφύγι, ένα καταφύγι που δεν προσφέρει άσυλο, αφού μπορεί να παραβιασθεί ανά πάσα στιγμή. Ο φόβος της καταναγκαστικής εργασίας περιορίζει ακόμα περισσότερο τον ορίζοντα…
Τα ερείπια του Βαθιού, οι απαγορεύσεις των Γερμανών, η έλλειψη επικοινωνίας, η αβεβαιότητα για το αύριο, η ανυπαρξία ψυχαγωγίας, επιδρούν καταθλιπτικά στην ψυχή των ανθρώπων. Η «ζωή εν τάφω» αναζητεί τα δικαιώματά της.
Τότε στις γειτονιές ξεπηδάνε οι ποδοσφαιρικές ομάδες. Τα νέα παιδιά που ασφυκτιούν μέσα στα δεσμά του τρόμου, και μη μπορώντας να ζουν στην απραξία και την υποταγή, αναζητούν διέξοδο στο ποδόσφαιρο. Πολύ γρήγορα οι πρώτες ομάδες εμφανίζονται στο μικρό γήπεδο του Πυθαγορείου Γυμνασίου. Ο κόσμος μουδιασμένος στην αρχή ανταποκρίνεται στο κάλεσμα των παιδιών του. Γυναίκες, άνδρες και παιδιά κατακλύζουν κάθε Κυριακή το γήπεδο. Η διαταγή της κουμαντατούρας για την απαγόρευση των συγκεντρώσεων πάει περίπατο. Όχι τρεις, αλλά εκατοντάδες άνθρωποι σμίγουν, επικοινωνούν και ανταλλάσσουν νέα. Μαθαίνουν για τις νίκες των συμμάχων σε όλα τα μέτωπα, το δεύτερο αντάρτικο στα βουνά της Σάμου, τις προοπτικές για μια σύντομη απελευθέρωση… Κάθε Κυριακή απόγευμα ο κόσμος περιμένει το ποδόσφαιρο. Η ζωή αρχίζει να αποκτά ενδιαφέρον, και ο φόβος υποχωρεί. Οι Γερμανοί δεν αντιδρούν. Αντίθετα, ετοιμάζουν τη δική τους ομάδα, το ίδιο κάνουν και οι Ιταλοί φασίστες συνεργάτες των Γερμανών. Τώρα το ενδιαφέρον μεγαλώνει, χιλιάδες λαού κατακλύζει το γήπεδο, να εμψυχώσει τα παιδιά του και να χαρεί τις νίκες εναντίον των κατακτητών. Κάποια αναπόφευκτη στιγμή έρχεται και η σύγκρουση.
Σε ένα αγώνα επεισοδιακό, η ελληνοϊταλική αναμέτρηση ξεσπάει άγρια… Στα περιβόλια υψώνονται ελληνικές σημαίες και οι κραυγές «αέρα αέρα», «πάνω τους λεβέντες», δονούν την πολεμική ατμόσφαιρα, μια χειροβομβίδα σκάει στο ρέμα.
Τις επόμενες Κυριακές, οι Γερμανοί φροντίζουν να στήνουν πολυβόλα στις τέσσερες γωνιές του γηπέδου, ενώ οπλισμένα περίπολα κάνουν την εμφάνισή τους, μέσα και έξω από το γήπεδο.
Το ποδόσφαιρο, καθώς μικραίνουν οι νύχτες της γερμανικής κατοχής και μεγαλώνουν οι μέρες της ελπίδας, δίνει τη δική του μάχη στον αγώνα για την απελευθέρωση της πατρίδας. Είναι μέσο ψυχαγωγίας, αλλά και εθνικής αντίστασης, τα περισσότερα παιδιά είναι οργανωμένα στις αντιστασιακές οργανώσεις της ΕΠΟΝ και του ΕΑΜ.
Αλλά και με την απελευθέρωση του νησιού μας το ποδόσφαιρο εξακολουθεί να αποτελεί το μοναδικό μέσο ψυχαγωγίας και να συναρπάζει τον κόσμο.
Διαβάζουμε στο Αθλητικό Βήμα:
Κυριακή απόγευμα απ’ όλους τους δρόμους του Βαθιού μια κοσμοπλημμύρα κατευθύνεται προς το αυτό μέρος. Γυναίκες, άνδρες, παιδιά, γέροι, στρατιώτες και πολίτες, μεγαλοφωνάζουν, χειρονομούν και προχωρούν, σαν το μηνυτή και τον κατηγορούμενο χωριάτη, που προχωρούν για το δικαστήριο. Απ’ όλα τα στρώματα οι ίδιες λέξεις βγαίνουν τακτικά και οι περίεργοι διαβάτες που ρωτάνε, χωρίς απάντηση καταλαβαίνουν τι συμβαίνει. 5.30 το απόγευμα, το Γυμναστήριο του Γυμνασίου παίρνει την εικόνα του ανοιξιάτικου κάμπου, με διάφορα χρώματα από φορέματα να στολίζουν ολόγυρα το στίβο και μέσα να κινούνται οι δίχρωμες φανέλες των αθλητών. Πραγματική κοσμοσυρροή και οι τελευταίοι φίλαθλοι πλαισιώνουν τις θέσεις των για να αρχίσει ο αγώνας.

Όμως ο Γιώργος Μπαρμπάτσης δεν ξεχνάει την πολιτική, όσο κι αν ο αθλητικός τύπος υπηρετεί ένα μεγάλο λαϊκό χώρο, παραμένει ΕΑΜίτης πολιτικός που ασφυκτιά μέσα στα αθλητικά πλαίσια. Στη στήλη «Πολιτική και Ποδόσφαιρο» διαβάζουμε:
Στον προχθεσινό αγώνα Μικτής Αντιπροσωπευτικής Σάμου – Αγγλικής Ναρκαλαευτικών, ένας από τους φιλάθλους θεατάς μέσα στις ζωητωκραυγές και τα καλαμπουρίσματα, φώναζε με μεγάλη φωνή: «Ζήτω ο Λαός». Αυτό έφτανε, για να σταματήσουν όλες οι φωνές και τα αθλητικά καλαμπουρίσματα και να φωνάζουν όλοι, «ο Λαός πρέπει να ζήσει», «Σαμιακέ Λαέ», «Λαέ της Σάμου»,
«Λαουτζίκο να μας ζήσεις». Ένας από τους ανταποκριτάς μας που παραξενεύτηκε και ρώτησε έναν που φώναζε, γιατί μεταχειρίζονται τέτοια συνθήματα, πήρε την εξής απάντηση. «Για να πέσει το ηθικό των Άγγλων δεν ξέρεις ότι ο μπαμπούλας των Άγγλων είναι ο Ελληνικός Λαός;».

Αλλά ο αθλητικογράφος δεν περιορίζεται μόνο στο ποδόσφαιρο, γνωρίζει ότι αθλητισμός δεν είναι μόνο η μπάλα. Μπορεί οι κοινωνικές συνθήκες να το ανέβασαν στην κορφή, όμως αργά ή γρήγορα θα έρθει η κάμψη. Στη στήλη «Αθλητικά» διαβάζουμε:
Η κίνηση του αθλητισμού στη Σάμο με την άφιξη των νέων από τη Μέση Ανατολή καθημερινά μεγαλώνει, αλλά περιορισμένη μονάχα στο σπορ του ποδοσφαίρου, για τον κλασικό αθλητισμό κανένας δεν ενδιαφέρεται και έτσι η όρεξη των αθλητών πνίγεται μέσα στη γέννησή της, οι αρμόδιοι θα πρέπει να έχουν ήδη ενεργήσει για τις βασικές προϋποθέσεις των αθλητικών αγωνισμάτων για το στίβο και για τα όργανα. Ο στίβος του γυμνασίου είναι ακατάλληλος για αθλητικά αγωνίσματα, τα συμβούλια των συλλόγων και η ΕΠΣΣ πρέπει να κάνουν σχετικά διαβήματα στις αρχές του τόπου για τη λύση του ζητήματος του στίβου και για τα όργανα της Νεολαίας.

Οι εφημερίδες Γκολ του Τάκη Σεϊρλή και Αθλητικό Βήμα του Γιώργου Μπαρμπάτση κυκλοφόρησαν μόνο το 1945-1946. Ο Τάκης Σεϊρλής πήρε μετάθεση και έφυγε από τη Σάμο. Ο Γιώργος Μπαρμπάτσης πλήρωσε με τη ζωή του την αντιστασιακή του δράση. Σε κάποιο ξερονήσι των Κυκλάδων που μετατέθηκε, και με κλονισμένη την υγεία του, όπως όλοι οι νέοι της Κατοχής, έπαθε γαστρορραγία, και με καΐκι οι φίλοι του τον μετέφεραν στη Σάμο. Δυστυχώς ήταν αργά. Η ταλαιπωρία του ταξιδιού, η αιμορραγία και η έλλειψη σωστής ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, του στέρησαν τη ζωή σε ηλικία 25 χρόνων. Κάποτε σ’ αυτόν τον τόπο, κάποιοι ωραίοι άνθρωποι έδωσαν τη ζωή για την ελευθερία, την ανθρωπιά για ένα φωτεινό καλύτερο αύριο.

Facebook comments