“Αυτό το ζώο που βλέπετε στη φωτογραφία και το οποίο μπορείτε να δείτε και σεις στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας των Μυτιληνιών (www.nhma.gr), είναι το δέρμα ενός αιμοβόρου αιλουροειδούς, συγγενικού της τίγρης, γνωστού με το όνομα καπλάνι που ζει στη Μικρασία.
Η ΄Αλκη Ζέη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1925. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών και στο Κινηματογραφικό Ινστιτούτο της Μόσχας. Το μυθιστόρημά της “Το καπλάνι της βιτρίνας” εκδόθηκε το 1963. Η Ζέη, περνώντας μέσα από ιστορικά περιστατικά της τελευταίας πεντηκονταετίας στην Ελλάδα, που τα εμπλουτίζει με βιωματικά στοιχεία τα οποία, σε συνδυασμό με την οπτική της γωνία, καθορίζουν την αμεσότητα και την αποτελεσματικότητα της γραφής, εύστοχα ταυτίστηκε με την αντίληψη ενός προικισμένου παιδιού και κατόρθωσε να δώσει στα έργα της μια καθολικότητα και μια διανθρώπινη διάσταση που την επιβεβαιώνει η επιτυχία της στις πολλές μεταφράσεις του έργου της σε ξένες γλώσσες. “Το καπλάνι της βιτρίνας”, έχει βραβευτεί στις Η.Π.Α. με το βραβείο Mildred L. Batchelder, για το καλύτερο ξένο παιδικό βιβλίο μεταφρασμένο στα αγγλικά (1968) και έχει μεταφραστεί σε 30 γλώσσες.
«Ένα βράδυ λοιπόν, και ενώ είχαμε μαζευτεί μια μεγάλη βαλκανική παρέα, η κουβέντα ήρθε τυχαία στο επίθετό μου: από πού προέρχεται και σε ποιόν ανήκει το επίθετο Καπλάνι; Σχεδόν όλοι το διεκδικούσαν ως δικό τους. Τότε διηγήθηκα στην παρέα ότι ένα από τα πράγματα που με είχαν εντυπωσιάσει όταν πρωτοήρθα στην Ελλάδα ήταν το γεγονός πως μόλις άκουγαν το επίθετό μου αρκετοί συνομιλητές με ρωτούσαν: «Μήπως έχεις ελληνικές ρίζες γιατί το επίθετο Καπλάνης είναι πολύ γνωστό στην Ελλάδα;». Απαντούσα με ένα «ποιος ξέρει;», αφού ποτέ δεν με είχε απασχολήσει η προέλευση του επιθέτου μου. Τότε όμως, σπρωγμένος και από την περιέργεια, αποφάσισα να κάνω μια πρόχειρη «επιστημονική» έρευνα. Και έτσι ανακάλυψα πως το «καπλάνι» είναι σημιτικής προέλευσης. Στα εβραϊκά σημαίνει «αρχηγός της φυλής» και στα αραβικά «τίγρης». Για το τελευταίο με έχει διαβεβαιώσει και η γνωστή συγγραφέας Άλκη Ζέη. Συναντηθήκαμε κάποτε σε κάποια εκδήλωση και μόλις άκουσε το Καπλάνι μου είπε: «ξέρετε ότι έχω γράψει ένα βιβλίο με το επίθετό σας, «Το καπλάνι της βιτρίνας»;». Της απάντησα πως το είχα διαβάσει και πως είναι από τα πιο αγαπημένα μου βιβλία.
Χάρη στην έρευνά μου ανακάλυψα επίσης πως το «καπλάνι» είναι πανβαλκανικό. Στην Αλβανία το βρίσκεις ως Καπλλάνι (με δυο λ), στην Ελλάδα ως Καπλάνης, στην Τουρκία ως Καπλάν ή Καπλάνογλου, στην Σερβία και το Μαυροβούνιο ως Καπλάνοβιτς, στην Βουλγαρία και την FYROM ως Καπλάνοφ ή Καπλανόφσκι. Ένα επίθετο λοιπόν που παραπέμπει στην «αβάσταχτη ομοιότητα» των Βαλκάνιων μεταξύ τους. Γιατί η ομοιότητα αυτή αποτελεί την ευλογία, αλλά ταυτόχρονα και την κατάρα τους. Ο Φρόυντ μιλά για τον «ναρκισσισμό των μικρών διαφορών»: «οι μικρές διαφορές ανάμεσα σε ανθρώπους που μοιάζουν συγκροτούν την βάση του αισθήματος ξενότητας και εχθρότητας ανάμεσά τους». Ίσως ποιος ξέρει; να έρθει μια εποχή κατά την οποία η φράση αυτή θα βρίσκεται ως προοίμιο στα ιστορικά σχολικά βιβλία των Βαλκανικών χωρών. Όσο για τους δημοσιογράφους δεν είναι δική τους δουλειά να γράψουν ή να ξαναγράψουν την Ιστορία. Η Ιστορία είναι εκεί με τις δικές της καταστροφές αλλά και τις δικές της συμφιλιώσεις. Αυτό που μπορούν να κάνουν όμως είναι να μην μετατρέψουν την Ιστορία σε Υστερία. ΥΓ. Το «καπλάνι» της Άλκη Ζέη έχει δυο μάτια: ένα μαύρο και ένα ολογάλανο. Όταν κοιτά τον κόσμο με το μαύρο μάτι φέρνει την καταστροφή. Όταν τον κοιτά με το ολογάλανο μάτι φέρνει συμφιλίωση και ευημερία. Είναι μια μεταφορά που θα μπορούσε να ταιριάξει τέλεια στο βλέμμα με το οποίο αντικρίζουν αλλήλους οι Βαλκάνιοι: καιρός είναι λοιπόν να ανοίξουν το ολογάλανο μάτι, εάν δεν θέλουν μια ζωή να βγάζουν ο ένας τα μάτια του άλλου. TA NEA, 31/05/2005»
Αναδημοσίευση από samosbook.blogspot.gr