iSamos.gr Η ενημερωτική σελίδα της Σάμου! Εξερευνήστε τη Σάμο, τις παραλίες της, τη φύση της, τις ομορφιές της. Διαβάστε την ιστορία της Σάμου
Ο Θεόληπτος μας πληροφορεί ότι μετά τον ανασυνοικισμό της Σάμου, όταν οι νέοι κάτοικοι “αυξανόμενοι πλείους εγίνοντο, και χρεία ήν αυτοίς ιερέως και εκκλησιαστικής ακολουθίας καιτάξεως, […] προσήλθον τη καθολική εκκλησία (ενν. το Πατριαρχείο) εμπόνως αξιούντες και ικετευοντες τυχείν του ποθουμένου και υποκείσθαι αυτή”.
Το Πατριαρχείο ανταποκρίθηκε στο αίτημα των νέων εποίκων και υπήγαγε τη Σάμο υπό την πατριαρχική εξουσία που θα απέδιδε τα εκκλησιαστικά εισοδήματα και δικαιώματα που είχαν καθοριστεί, ονομάζοντάς την “πατριαρχικό σταυροπήγιο” και ανηγέρθησαν οι νέοι ναοί, κατά τη δεύτερη πατριαρχία του Μητροφάνη Γ’ (1579- 1580), όπως υποστηρίζει στη σημείωσή του μέσα σε παρένθεση ο Παρανίκας.
Ο όρος “πατριαρχικό σταυροπήγιο” παραπέμπει στο καθεστώς της πατριαρχικής εξαρχίας, της εξάρτησης δηλ. της Σάμου απευθείας από τον πατριάρχη Κωνσταντινούπολης, καθεστώς που αποκλείει την υπαγωγή του νησιού σε κάποιον αρχιερέα, μητροπολίτη, αρχιεπίσκοπο ή επίσκοπο. Μία εξαρχία ανήκει αποκλειστικά στη δικαιοδοσία του πατριάρχη, ο οποίος εκχωρεί, αν επιθυμεί, τη διοίκηση και τα εκκλησιαστικά της εισοδήματα σε πρόσωπο που εκείνος επιλέγει.
Σύντομα, όμως, η οικονομική κατάσταση των κατοίκων βελτιώθηκε και ο πριν από το Θεόληπτο πατριάρχης, Ιερεμίας Β’, κατά τη β’ πατριαρχία του (1580-1584), εκχώρησε την πατριαρχική εξαρχία της Σάμου μαζί με την Ικαρία, την Αστυπάλαια και τα Ψαρά σε έξαρχο. Το πρόσωπο αυτό ήταν “ο τιμιώτατος και λογιώτατος πρωταποστολάριος της Μεγάλης του Θεού Εκκλησίας, κυρ Κωνσταντίνος” που από παιδί δούλευε άοκνα σ’ αυτήν υπηρετώντας και τους προ αυτού πατριάρχες και η εκχώρηση έγινε “προς μερικήν ζωάρκειαν αυτού και περίθαλψιν”. Επομένως, οι κάτοικοι όλων των παραπάνω νησιών ήταν πλέον σε θέση, με τα εκκλησιαστικά εισοδήματα, που θα κατέβαλαν, να εξασφαλίζουν μία στοιχειώδη διαβίωση όχι μόνο στους ιερείς των νησιών αλλά και στον έξαρχο.
Ακολούθως, ο πατριάρχης Παχώμιος Β’ (γνωστός ως Μπατέστος ή Παταίστος) που άρπαξε τον πατριαρχικό θρόνο με δυναστικό τρόπο (1584-1585), έτρεψε τη Σάμο σε αρχιεπισκοπή, καταργώντας το εξαρχικό καθεστώς, υπέταξε κατά τον Θεόληπτο την εκκλησία πουλώντας τις άλλες επαρχίες, τις μητροπόλεις, ακόμα και τα πατριαρχικά σταυροπήγια κάνοντας δυναστική χρήση των κανόνων, και εξέλεξε ως αρχιεπίσκοπο κάποιον Νεόφυτο, άνδρα ανάξιο του σχήματός του. Επιπλέον, ο Παχώμιος, χειροτονούσε επί χρήμασι και το χειρότερο, συλλειτούργησε με τον καθηρημένο μητροπολίτη Ναυπάκτου και Άρτης Ιωακείμ και με τον τρεις φορές καθηρημένο, λόγω του αυταρχικού και πολεμικού του χαρακτήρα, Κατζιβέλα.
Ο Θεόληπτος τον χαρακτηρίζει τύραννο και αδίστακτο πατριάρχη που σκανδάλισε τις ψυχές των χριστιανών με κάθε είδους ατοπία και παρανομία, κατεδίωξε πολλούς αρχιερείς, αποστέρησε προσόδους και εξαρχίες από κληρικούς πουλώντας τες σε πονηρούς ανθρώπους έναντι χρηματικού ποσού, παραπλανώντας τους ότι διαφορετικά δεν θα είχαν μερίδιο στον κλήρο και η καρδιά τους δεν θα ήταν καθαρή ενώπιον του Θεού.
Ένα χρόνο αργότερα η πατριαρχία του Παχώμιου θεωρήθηκε παράνομη, ο ίδιος καθαιρέθηκε και οι αποφάσεις του θεωρήθηκαν άκυρες. Ο νέος πατριάρχης Θεόληπτος Β‘ έκρινε δίκαιο να διορθώσει την παράτολμη και ενάντια στους κανόνες πράξη του και χαρακτήρισε παράλογη και έκθεσμη τη χειροτονία του Νεόφυτου, άκυρη και ανίσχυρη την αρχιεπισκοπική του ονομασία.
“…Ούτε γαρ αρχιεπισκοπή ην η Σάμος αύτη, αλλ’ ουδέ όλως κατά κανόνας εχειροτονήθη εν αυτή, αλλά μάλιστα διά χρημάτων, ως εφάνη και ωμολογήθη, και εκτός πάσης κανονικής ακολουθίας και τάξεως”. Έτσι το νησί αποδόθηκε και πάλι στον έξαρχό του, Κωνσταντίνο, ο οποίος θα καρπωνόταν τα δικαιώματα και τα εισοδήματά της εφ’ όρου ζωής, ανεμπόδιστα, δίχως να τολμήσει ο Νεόφυτος να τον ενοχλήσει. Διαφορετικά, ο Θεόληπτος θα θεωρούσε τον Νεόφυτο αφορισμένο και καταραμένο, ενώ όσους ιερωμένους ή λαϊκούς συνεργούσαν μαζί του προς ζημία του καθολικού έξαρχου, καταφρονημένους και υπόδικους αναθέματος. Έτσι, η Σάμος επανήλθε στην πρωτύτερη εκκλησιαστική της κατάσταση.
(Το πιό πάνω αποτελεί δημοσίευση της θεολόγου Ζωής Ιωαννίδου στο Σαμιακό περιοδικό “ΑΠΟΠΛΟΥΣ”)
