iSamos.gr Η ενημερωτική σελίδα της Σάμου! Εξερευνήστε τη Σάμο, τις παραλίες της, τη φύση της, τις ομορφιές της. Διαβάστε την ιστορία της Σάμου
Στο λεύκωμα του Ντίνου Κόγια, “Σάμος 1862-1920” βρήκαμε ένα υπέροχο άρθρο για τη φωτογραφία και τους φωτογράφους της Σάμου εκείνης της εποχής, το οποίο και σας παρουσιάζουμε.
Το 1839 ο Λουί Νταγγέρ παρουσίασε μια νέα εφεύρεοη, τη φωτογραφία, η οποία εξαπλώθηκε αμέσως στα μεγάλα αστικά κέντρα. Στη Σάμο έρχεται τη δεκαετία του 1870, όταν στο νησί αρχίζει να παρατηρείται ένας νέος τρόπος ζωής ως επακόλουθο της οικονομικής ανάπτυξης. Την εξάπλωση αυτής της καινοτομίας στη Σάμο, η οποία τότε βρισκόταν πολιτισμικά στο τρίγωνο Αθήνας, Σμύρνης, Κωνσταντινούπολης, προσπαθεί να ανιχνεύσει αυτή η μελέτη. Η ιστορία της φωτογραφίας στη Σάμο χωρίζεται σε δύο περιόδους. Στην πρώτη, από τη δεκαετία του 1860 έως τα μέσα της δεκαετίας του 1890, περνούν από το νησί περιοδεύοντες φωτογράφοι. Στην επόμενη περίοδο, έως το 1920, ιδρύονται φωτογραφεία από επαγγελματίες, Σαμιώτες και ξένους.
Οι αρχαιότητες και τα αξιοθέατα του νησιού προσέλκυσαν περιηγητές, οι οποίοι αργότερα τις περιέγραφαν και κάποιες φορές δημοσίευαν γκραβούρες. Μετά τα μέοα του 19ου αιώνα ο φωτογράφος αντικαθιστά το ζωγράφο. Από αυτή την πρώιμη περίοδο σώζεται μια φωτογραφία του Βαθιού στα 1862, ίσως η πρώτη μιας σειράς λήψεων από το ίδιο σημείο.
Ένας από τους περιοδεύοντες φωτογράφους που πέρασαν από τη Σάμο ήταν ο Αθανάσιος Λεβέντης και η περίπτωσή του είναι επαρκώς τεκμηριωμένη από τον τοπικό τύπο. Το 1875 αποφάσισε να δημιουργήσει ένα φωτογραφικό άλμπουμ, το μόνο που αναφέρεται οτις πηγές της εποχής. Τον Ιούνιο του 1876 είχε ολοκληρωθεί και περιλάμβανε είκοσι μία φωτογραφίες: Το Βαθύ, τη θέση Κούτρα με το γυμνάσιο και το νοσοκομείο, πανηγύρι στη μονή Ζωοδόχου Πηγής, το γεφύρι των Μυτιληνιών, το σημερινό Πυθαγόρειο, το στενό της Μυκάλης, τα ερείπια των τειχών της αρχαίας Σάμου, την αρχαία πόλη στο Πυθαγόρειο, το ναό της Μεταμόρφωσης, την κολόνα του Ηραίου, άποψη του Νέου Καρλοβάσου, το Αλωνάκι στο Νέο Καρλόβασι, το Παλιό Καρλόβασι οτη θέση Γαλατά, το λιμάνι του Καρλοβάοου, το ναό του Αγίου Γεωργίου στον Πλάτανο, άποψη του Κέρκη από τον Πλάτανο, τον Μαραθόκαμπο με τον Άγιο Αντώνιο και την Παναγίτσα στο ίδιο χωριό.
To άλμπουμ στοίχιζε δύο οθωμανικές λίρες, αλλά κάθε φωτογραφία μπορούσε να αγορασθεί ανεξάρτητα για δέκα γρόσια. Όσοι αγόραζαν το άλμπουμ έπαιρναν δωρεάν και τέσσερις άλλες φωτογραφίες: της Χώρας, των Μυτιληνιών, του Παγώνδα και των Βουρλιωτών. Η διάθεση, τέλος, γινόταν στη Σάμο, τη Σμύρνη, την Κωνσταντινούπολη και την Αλεξάνδρεια. Αντίτυπο αυτού του άλμπουμ δεν έχει εντοπισθεί ακόμη, αλλά από τις περιγραφές φαίνεται ότι ο Λεβέντης διέσχισε σχεδόν ολόκληρο το νησί και αποτύπωσε κυρίως τοπία, εκτός από τη φωτογραφία του πανηγυριού.
Ο Λιμ. Βαθέος το 1895 (φωτ. Rubellin).
Τη Σάμο επισκέπτονταν οι εγκατεστημένοι στη Σμύρνη Γάλλοι φωτογράφοι Rubellin, πατέρας και γιος. Τον Οκτώβριο του 1879 ο Ε. Rubbellin άνοιξε υποκατάστημα στην πρωτεύουσα για ένα μήνα, απέναντι από το ξενοδοχείο Πρόοδος.
To 1895 αναφέρεται ότι φωτογράφισε τον ηγεμόνα της Σάμου και τη γυναίκα του. Δυο χρόνια αργότερα δημοσιεύθηκε σε σμυρναϊκό περιοδικό άποψη του Βαθιού, τραβηγμένη από τη Νεάπολη.
Άλλοι περιοδεύοντες φωτογράφοι ήταν ο Ιωάννης Καθαρός που διαφήμιζε ότι χρησιμοποιούσε τη μέθοδο glace et pompe, αλλά και ότι παρέδιδε μαθήματα κιθάρας και άλλων μουσικών οργάνων. Το 1888-1889 πέρασαν οι φωτογράφοι Δ. Φελούκης και Σωσιάδης, καθώς και ο Γεώργιος Μαραγιάννης. Μια διαφήμιση στα 1899 ανήγγελλε ένα νέο φωτογραφείο του Μιλτιάδη Σάββα οτο Βαθύ, ο οποίος πρέπει να ήταν από τους τελευταίους περιοδεύοντες φωτογράφους.
Από τους πρώτους φωτογράφους που εγκαταστάθηκαν μόνιμα στη Σάμο ήταν ο βαυαρικής καταγωγής Ιωσήφ Πούλμαν (Joseph Pullmann) (1855-1941). Από την Κωνσταντινούπολη πρωτοήρθε στη Σάμο γύρω οτα 1875, φωτογράφιζε ηγεμόνες, αλλά δεν έμεινε για πολύ. Τη δεκαετία 1880-1890 συνεργάστηκε στη Σύρο με τον Γ. Μαραγιάννη. Έχει σωθεί καρτ ντε βιζίτ με λεζάντα: «Γεώργιος Μαραγιάννης – Joseph Pullmann. Φωτογράφοι της Α.Υ. του Ηγεμόνος της Σάμου. Σύρα».
Το 1888 ο τοπικός τύπος αναγράφει ότι ο Πούλμαν είχε έρθει οτο Βαθύ για ένα δεκαπενθήμερο και καλούσε όσους ήθελαν να φωτογραφηθούν. Είκοσι ημέρες αργότερα αναφέρεται ότι «Ήδη πάντες οχεδόν τους εν αξιώμασι και πλείστους των άλλων συμπολιτών ημών προοελθόντες αυτώ, λίαν επιτυχώς απετύπωσεν εν φωτογραφήμασιν, εφελκύσας ούτω διά τε την καλλιτεχνίαν και το μέτριον σχετικώς των τιμών ευχαρίστησιν, όπερ και πολλοί παρεκάλεσαν ημάς να δηλώσωμεν αυτώ και δημοσία».
Λίγα χρόνια αργότερα μένει μόνιμα οτο Βαθύ, όπου έγινε ο φωτογράφος της αστικής τάξης της πρωτεύουσας. Και ο ίδιος έγινε μέλος της τοπικής κοινωνίας, γιατί το 1902 παντρεύτηκε τη Σαμιώτισσα δεσποινίδα Μαριαννίδου.
Εκτός από το Βαθύ μετέβαινε και στο Καρλόβασι, όπως διαβάζουμε σε εφημερίδα: «Την εβδομάδα ταύτην μεταβαίνει εις Καρλοβάσια τη παρακλήσει πολλών αυτόθι οικογενειών ο γνωστός εν τη Πατρίδι μας καλλιτέχνης φωτογράφος κ. I. Πούλμαν προτιθέμενος να διατρίψη εις Καρλόβασι επί ένα περίπου μήνα. Όθεν ειδοποιούνται πάντες εκ των δήμων του τμήματος Καρλοβασίων οι θέλοντες να αποκτήσωσι φωτογραφίας καλλιτεχνικός κ τελείας υπό πάσαν άποψιν όπως επωφεληθώσι της ευκαιρίας, καθόσον είνε γνωστόν ήδη ότι ο κ. Πούλμαν είνε ο μόνος εν Σάμω καλλιτέχνης φωτογράφος του οποίου αι φωτογραφίαι δύνανται να παραβληθώσι με τας εικόνας των πρώτων και καλητέρων φωτογραφείων της Σμύρνης και Αθηνών. Ο κ. Πούλμαν κατά την εν Καρλοβασίοις διαμονήν του θα εργάζεται εντός του εργαστηρίου του αυτόθι φωτογράφου κ. Νικολ. Τζαμανίδου. Γίνεται προοέτι γνωστόν εις τους ενδιαφερομένους ότι ο κ. Πούλμαν καθ’ όλην την διαμονήν αυτού εν Νέω Καρλοβάσω θα επισκέπτηται καθ’ εβδομάδα και το ενταύθα φωτογραφείον του χάριν των κυρίων πελατών του. Ήτοι κατά παν Σάββατον θα μεταβαίνη εις Καρλόβααι και θα επανέρχηται εκείθεν ενταύθα κατά πάσαν Τετάρτην».
Είναι φυσικό ένας φωτογράφος που έχει ήδη αποκτήσει φήμη στην πρωτεύουσα να μεταβαίνει στα μεγάλα χωριά. Αλλά αποτελεί υπερβολή ο ισχυρισμός ότι ο Πούλμαν ήταν ο μόνος καλλιτέχνης φωτογράφος της Σάμου εκείνη την περίοδο ας μην λησμονούμε όμως ότι αυτό το κείμενο ήταν διαφήμιση ενσωματωμένη στις ειδήσεις.
Άλλος σημαντικός φωτογράφος ήταν ο Αρμένης Καραμπέτ Γκεδικιάν, που άνοιξε φωτογραφείο στο Βαθύ τη δεκαετία του 1890. Σε μια διαφήμιση αναφέρει ότι:
«Ο γνωστός διά τας ζωηράς και εκφραστικός εικόνας τας οποίας κατασκευάζει φωτογράφος κ. Καραμπέτ Γκεδικιάν, ο από πολλών ετών ευδοκίμως ενταύθα εξασκών το φωτογραφικόν επάγγελμα ειδοποιεί το σεβαστόν κοινόν ότι εκόμισε τελευταίον εξ Ευρώπης φωτογραφικά είδη διάφορα των τελευταίων και τελειοτάτων εφευρέσεων και συστημάτων. Διά των νέων τούτων φωτογραφικών μέσων το φωτογραφείον του κ. Καραμπέτ Γκεδικιάν κατέστη πλουσιώτατον και δύναται να παραγάγη εργασίαν καλλιτεχνικήν ικανοποιούσαν και το μάλλον ιδιότροπον γούστο. Πλάκες φωτογραφικαί, καρτόνια Passe Partout, Angrandissement και εν γένει όλα τα φωτογραφικά είδη ευρίσκονται εν αφθονία και ποικιλία εις το φωτογραφείον του κ. Καραμπέτ, διά το οποίον πάσα σύστασις αποβαίνει περιττή».
Και αυτός φωτογράφισε στο Καρλόβασι, όπως δείχνουν φωτογραφίες που φέρουν τη σφραγίδα του. Ζούσε το 1931 και δίδαξε φωτογραφία τον Γιάννη Σπύρου.
Ο πρώτος Σαμιώτης φωτογράφος, με όσα γνωρίζουμε έως τώρα, είναι ο Κωνσταντίνος Δημητριάδης (1863-1948).
Γεννήθηκε στη Χώρα και αρχικά το επίθετό του ήταν Σταύρου. Το Δεκέμβριο του 1897 άνοιξε φωτογραφείο στους Μυτιληνιούς, αφού είχε διδαχθεί την τέχνη στη Σμύρνη από τον Δημοσθένη Ζαδέ. Από το 1898 διαφήμιζε το φωτογραφείο του «Ο Ζήνων». Λίγο αργότερα δημοσίευσε μια δήλωση του:
«Εις επιμόνους παρακελεύσεις των φίλων μου υπείκων όπως καταστήσω γνωστά καθ’ άπασαν την νήσον μας ιδιαίτερα τινά παρασκευάσματα του φωτογραφείου μου τα οποία οι μέχρι τούδε επήλυδες έντιμοι συνάδελφοι, άγνωστον εκ τίνων αφορμών αγόμενοι, αφ’ου πολλάκις έλαβον το ενδόσιμον να εννοήσωσιν ότι ευρίσκωνται μεταξύ Κοινού περισσής φιλοκαλίας και αρκούσης καλαισθησίας, ετήρησαν και εις εαυτούς των έτι μυστικά, ναι, δηλώ διά του παρόντος δηλωτικού εγγράφου ιδιωτικού μεν, ισχύοντος δε ως εάν εγένετο εις το Συμβολαιογραφείον ότι επί τιμή υπό της Τέχνης επιβαλλομένη και αμέσως καταβαλλομένη το Φωτογραφείον παρασκευάζει εικόνας Agrandissements – δηλαδή φυσικού μεγέθους προτομάς μόνον με 4 μετζήτια. Τας τοιαύτας δε μετά Passe-partout – δηλαδή μετά πλαισίου τετραγώνου πεποικιλμένου διά διαφόρων χρυσών γραμμωδών πλεγμάτων και φέροντος ωοειδές άνοιγμα περίχρυσον ενώ εναρμόζεται η εικών με 1 20φραγκον.
Παρασκευάζει εικόνας
επί χάρτου Platine
» πορτζελάνης λευκής
» υάλου μαύρας και χρωματιστάς
» Pelliculaires
» Pellicules Transapents
» ξύλων και
» μεταξωτών μανδυλίων
Επί δε των γνωστού μεγέθους εικόνων -επί χάρτου citrate- αι τιμαί έχουσι ως εξής:
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Προς δε τους δι’ευλόγους αιτίας μη δυναμένους να προσέλθωσιν εις εργαστήριον μου δηλώ ότι, εξ υποχρεώσεως προς την τέχνην αναλαμβάνω εγώ προσκαλούμενος να πηγαίνω προς αυτούς και να τους φωτογραφώ -εν καιρώ νυκτός- εν τω γραφείω των, εν τω σπουδαστηρίω των, εν μέσω διαφόρων προσφιλών αντικειμένων αυξανομένης της τακτικής τιμής κατά 20 γρόσια.
Συνετάχθη σήμερον την 21η Οκτωβρίου εν Μυτιληνοίς εν τω Φωτογραφείω «Ο Ζήνων».
Το πρώτο θέμα που θίγει ο Κ. Δημητριάδης είναι ο ανταγωνισμός φυσικά «επήλυδες» είναι ο Πούλμαν και ο Γκεδικιάν. Σε ένα μικρό νησί όπως η Σάμος δεν θα ήταν δυνατό να λειτουργούν πολλά φωτογραφεία. Οι τιμές που αναγράφονται είναι μέτριες, αλλά καθιστούν προβληματική την οικονομική επιβίωση του φωτογράφου. Ίσως γι’αυτούς τους λόγους ο Δημητριάδης υπέβαλε αίτηση στη γενική συνέλευση των Σαμίων το 1900, την οποία ζητούσε 45 οθωμανικές λίρες με σκοπό να μεταβεί στην Ευρώπη για να τελειοποιήσει τη φωτογραφική και τσιγκογραφική τέχνη. Ταυτόχρονα πρότεινε να φωτογραφίσει τα τοπία της Σάμου:
«Τέχνη θαυμασία, μαγευτική τέχνη η φωτογραφική και η τσιγκογραφία -κλάδος της φωτογραφικής, την οποίαν αρτίως εσπούδασα ως μαρτυρούσιν τα έργα μου, τα οποία μετ’ ευμενείας αρκούσης απεδέχθη και αποδέχεται σύμπας ο Σαμιακός λαός πάσης ηλικίας και τάξεως- έχει την δύναμιν να συναρτήοη αυτά τα τοπία και τα μνημεία εν όλη τη γοητεία και τω μεγαλείω των και να δώση εις αυτά ζωήν και δύναμιν… Διά της τέχνης ταύτης δύναται να σχηματισθώσι πινακοθήκαι και να κατατεθώσιν εις το Μουσείον και εις άλλο κατάλληλον μέρος χρησιμεύουσαι ως οδηγός και κήρυξ διαπρύσιος των καλλονών και της δόξης παρελθόντων της πατρίδος μου μεγαλείων».
Το αίτημα της μετάβασης στην Ευρώπη δεν έγινε δεκτό, αλλά πήρε τον τίτλο του φωτογράφου της ηγεμονίας της Σάμου που ζήτησε. Τα προβλήματα όμως συνεχίστηκαν. Το 1902 αναγκάστηκε να πάει ο Νίσυρο για εξάσκηση του επαγγέλματος του και μετά στην Πάτμο, όπου φωτογράφισε χειρόγραφα και εικόνες. Τον επόμενο χρόνο επέστρεψε μόνιμα στη Σάμο, έγινε ιερέας στο μετόχι της Σπηλιανής στο Πυθαγόρειο και παράλληλα συνέχιζε να φωτογραφίζει.
Ο Κωνσταντίνος Δημητριάδης ήταν ο μόνος Σαμιώτης φωτογράφος του οποίου τα έργα δημοσιεύτηκαν επώνυμα σε εικονογραφημένα περιοδικά της εποχής.
Στις αρχές του αιώνα το δίκτυο των φωτογραφείων επεκτείνεται και στη δυτική Σάμο. Γύρω στα 1900 ο Αχιλλέας Χρυσοχόου ανοίγει φωτογραφείο στον Μαραθόκαμπο. Η παλιότερη φωτογραφία του που εντοπίστηκε μπορεί με ασφάλεια να χρονολογηθεί στα 1900-1905, ενώ στο πίσω μέρος υπάρχει η σφραγίδα του: «Φωτογραφείον ο Κερκετεύς Αχιλ. Κ. Χρυσοχόου. Σάμος». Αργότερα, στην εποχή του μεσοπολέμου, συνεχίζουν την τέχνη του τα παιδιά του Κωνσταντίνος και Φίλιππος.
Από το 1907 αναφέρεται ως φωτογράφος στο Νέο Καρλόβασι ο Νικόλαος Μεταξάς. Έχουν εντοπισθεί λίγες φωτογραφίες με τη σφραγίδα του. Σταμάτησε το 1920 και τον αντικατέστησε η κόρη του Αγνή Μεταξά.
Ο Εμμανουήλ Δ. Ελευθερίου γεννήθηκε στην Καστανιά το 1887. Σε νεαρή ηλικία μετανάστευσε στις ΗΠΑ κι επέστρεψε μετά από λίγα χρόνια στην Αθήνα, όπου διδάχθηκε φωτογραφία από τον Αναστάσιο Γαζιάδη. Επέστρεψε στο χωριό του γύρω στα 1912 και άνοιξε φωτογραφείο, ενώ παράλληλα διατηρούσε καφενείο. Η δραστηριότητά του εκτεινόταν στα χωριά της βορειοδυτικής Σάμου, μέχρι τον Μαραθόκαμπο. Τα θέματά του τα αποτύπωνε σε γυάλινες πλάκες 18×24. Το αρχείο του δεν σώθηκε, εκτός από δύο πλάκες και λίγες φωτογραφίες. Φαίνεται ότι σταμάτησε να φωτογραφίζει στα τέλη της δεκαετίας του 1930. Προσπάθησε να συνεχίσει το 1947, αλλά οι δύσκολες περιστάσεις δεν το επέτρεψαν. Πέθανε στο χωριό του στις 27.9.1967.
Κρίνοντας την περίοδο 1860-1890 από τις λίγες φωτογραφίες που έχουν σωθεί, διαπιστώνουμε ότι θεματολογικά επικρατεί το πορτρέτο και το τοπίο, ενώ οι πελάτες ανήκουν αποκλειστικά στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα.
Στις αρχές της επόμενης περιόδου παρατηρούνται αξιοσημείωτες αλλαγές. Ιδρύονται μόνιμα φωτογραφεία και οι πελάτες διευρύνονται προς τα μεσαία στρώματα. Ο Πούλμαν και ο Γκεδικιάν εξακολουθούν να φωτογραφίζουν τους ηγεμόνες, τους μητροπολίτες, τους πληρεξούσιους, τους λόγιους, μέχρι τους μαθητές και καθηγητές του Πυθαγόρειου γυμνασίου.
Από τεχνικής πλευράς παρήγαγαν άψογα αποτελέσματα, αλλά από αισθητικής πλευράς έμειναν εγκλωβισμένοι στην παλιά αντίληψη της πιστής αποτύπωσης ανθρώπων μέσα στις στολές ή τις επίσημες φορεσιές τους. Λείπει εντελώς ο απλός άνθρωπος και η καθημερινότητά του.
Το αποφασιστικό βήμα προς την ανανέωση της θεματολογίας το κάνει ο Κωνσταντίνος Δημητριάδης. Οι δύο φωτογραφίες του με τους χορούς του 1901 αποθανατίζουν τους κατοίκους ενός χωρίου τη στιγμή που διασκεδάζουν. Αργότερα στρέφει τον φακό του στους ταρσανάδες, στα αλώνια, στις καπναποθήκες και γενικότερα στην καθημερινή ζωή. Ασφαλώς υπήρξαν και άλλοι, ανώνυμοι φωτογράφοι οι οποίοι περιστασιακά φωτογράφιζαν τέτοια θέματα, όπως τους ταμπάκηδες στο Καρλόβασι ή κάποιο γάμο. Έχουμε επίσης και την περίπτωση του γεωγράφου Alfred Philippson που στα 1904 εντυπωσιάστηκε από τους Σαμιώτες γεωργούς στο Ακμπουκί και τους φωτογράφισε τη στιγμή της δουλειάς με τα απλά τους ρούχα.
Από τις αρχές του αιώνα εμφανίζονται φωτογραφίες από τη Σάμο στον ελληνικό τύπο. Πρόκειται για περιστασιακές φωτογραφίες, αναπαραγμένες από καρτ ποστάλ. Η πρώτη προσπάθεια φωτογραφικού ρεπορτάζ γίνεται το 1908 με τα Κοπασικά, αλλά το υλικό που δημοσιεύεται είναι παλαιότερο από τα γεγονότα. Πληρέστερη παρουσίαοη γίνεται το 1912, τότε μάλιστα δημοσιεύθηκαν φωτογραφίες ερασιτεχνών όπως ο Ζαχαρίας Νικολαίδης και ο Κάρολος Άκερ.
Η τελευταία αυτή περίοδος κλείνει τραγικά για τη φωτογραφία στη Σάμο. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-1919), ο Εθνικός Διχασμός (1916- 1917) και η έναρξη της μικρασιατικής εκστρατείας (1919) έχουν αρνητικές επιπτώσεις στη ζωή του νησιού. Η ποιότητα των φωτογραφιών πέφτει και αντί για καλοντυμένους ανθρώπους έχουμε φωτογραφίες επίστρατων και κηδειών. Τα φωτογραφεία, όσα δεν υπολειτουργούν, κλείνουν. Μόλις περάσει η δυσμενής συγκυρία, τα φωτογραφεία ανοίγουν και πάλι για να αποτυπώσουν μια νέα εποχή.
ΜΑΝΟΛΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ
