Τα 300 χρυσά βυζαντινά νομίσματα της Λάκας

Το περιοδικό «Απόπλους» σε παλιό του τεύχος φιλοξενεί συνέντευξη της αρχαιολόγου Saskia de Melker, η οποία είχε βρει στην παραλία της Λάκας τα 300 χρυσά βυζαντινά νομίσματα. Η συζήτηση ήταν πολύ ενδιαφέρουσα και το iSamos.gr μεταφέρει εδώ κάποια αποσπάσματα της, για να μάθει ο αναγνώστης λεπτομέρειες για το άγνωστο αυτό συμβάν.

Η  Saskia de Melker είχε πει τότε:
Είμαι από την Ολλανδία, έζησα στη Σάμο από το 1982 μέχρι το 1985. Το 1984 βρήκα τα νομίσματα. Έμενα τότε στην Αγία Ζώνη και πήγαινα για μπάνιο στη Μεγάλη Λάκα που ήταν η πιο κοντινή παραλία και πάντα έψαχνα για παλιά αντικείμενα που υπήρχαν εκεί στη παραλία, γιατί παλιά ζούσε κόσμος εκεί. Εκεί που κολυμπούσα είδα ένα πράσινο πράγμα στην άμμο. Σκέφτηκα πως, αφού ήταν πράσινο, μπορούσε να ήταν μπρούτζινο. Έμοιαζε με περόνη. Το σκάλισα και το κοίταζα, αλλά δεν έβγαινε. Ήταν πολύ κοντά στο νερό, η άμμος ήταν λάσπη και έσκαβα με τα χέρια. Είδα ότι μεγάλωνε και ότι ήταν το πάνω μέρος ενός μικρού αμφορέα. Ήταν μπρούτζινο και πολύ βαρύ. Ήταν καλυμμένο με ένα κομμάτι κεραμικό, που το είχαν κόψει για να κουμπώνει. Πίστευα ότι θα ήταν γεμάτο άμμο και νερό γιατί δεν έκλεινε, και σκέφτηκα, «τι ωραίο κομμάτι αμφορέα, θα το πάω στο Μουσείο, αν το θέλουν, αλλά να βγάλω πρώτα την άμμο». Έβγαλα το σουγιά τσέπης και το άνοιξα. Ήθελα να ρίξω την άμμο έξω και ξαφνικά έπεσε το φως του ήλιου… Θεέ μου! Είχε λάσπες και άμμο μαζί με τα νομίσματα, αλλά φαινόταν το χρυσό.

Τα έβαλα σε μια πετσέτα και πήγα σπίτι, τα έβαλα όλα μέσα στο νεροχύτη για να τα καθαρίσω και να δω τι ακριβώς είχα βρει. Είδα ότι ήταν πάρα πολλά νομίσματα και δυο ζευγάρια σκουλαρίκια. Τα έβαλα όλα στο τραπέζι για να δω τι ήταν ακριβώς. Ο φίλος μου, ο Ντανιέλ, ήρθε σπίτι, είναι ιστορικός και γνωρίζει γύρω από αυτά τα χρόνια, είχαμε και μια βιβλιοθήκη με ιστορικά βιβλία, και είδαμε ότι ήταν βυζαντινά. Έτσι προσπαθήσαμε να βρούμε τι νομίσματα ήταν. Σημειώσαμε λοιπόν τι είχαμε, πόσα νομίσματα του αυτοκράτορα Μαυρίκιου και πόσα του τάδε… Βγάλαμε αποτύπωμα το κάθε νόμισμα κάτω από ένα χαρτί και το εμφανίσαμε με μαλακό μολύβι από πάνω, γιατί δεν εμπιστευόμουν την αστυνομία. Ήξερα ότι θα πήγαινα στην αστυνομία, αλλά φοβόμουν πως την άλλη μέρα θα μου έλεγαν: «Ποιο θησαυρό; Δεν είδαμε εμείς κανένα θησαυρό». Έβγαλα φωτογραφίες και την άλλη μέρα πήγα στο Μουσείο, πήγα σε κάποιον που ήξερα εκεί, το Μανόλη, και τον ρώτησα αν ήθελε να έρθει μαζί μου στην Αστυνομία για μάρτυρας. Πήγαμε μαζί στην Αστυνομία. Ο διοικητής μου είπε, «τι θέλετε εδώ, Ολλανδέζα;». «Ήρθα να φέρω ένα θησαυρό». «Είσαι τρελή; Μπορείς να φύγεις, εγώ δεν σε είδα, δεν πειράζει, πήγαινε στο Πειραιά και φύγε, πήγαινε να τα πουλήσεις αλλού». Δεν μπορούσα να το κάνω. «Είμαι αρχαιολόγος, δε θέλω να το κάνω, δεν μπορώ, τα έφερα και θέλω να μείνουν εδώ στο Μουσείο». Μου είπε, «αφού είσαι τρελή, έλα μέσα». «Όλοι γκρίνιαζαν, γιατί έπρεπε να καταγράψουν τα νομίσματα. Τους πήρε ώρες. Μου φωνάζανε, «φυσικά, αυτό είναι μόνο ένα μέρος απ’ ό,τι βρήκες, σίγουρα θα έχεις βρει κι άλλα, να μας πεις». Είπα, «αυτά είναι όλα».

Έπειτα ο διοικητής πήρε το Υπουργείο Πολιτισμού και το ίδιο απόγευμα η υπεύθυνη του Υπουργείου κ. Δροσογιάννη ήρθε και ήθελε να πάει αμέσως κάτω στη Μεγάλη Λάκα με τα ψηλά τακούνια της. Πήγαμε. Σχεδόν έκλαιγε, «πώς με φέρατε σ’ αυτό το μέρος;». Κατεβήκαμε στη παραλία και μου είπε, «τώρα μπορείς να μου πεις που είναι ο θησαυρός; Που βρήκες το μπαούλο: Το μεγάλο θησαυρό που βρήκες και έβγαλες το μικρό που μετέφερες. Πού είναι ο μεγάλος θησαυρός; Είμαι στο ίδιο επάγγελμα με σένα, ξέρω τι γίνεται». Εγώ είπα, «όχι, δεν έγινε έτσι». Θύμωσε μαζί μου και μου είπε να πάμε πίσω. Την επόμενη μέρα μου είπε ότι δικαιούμαι να πάρω μια αμοιβή, θα κάνανε ανασκαφές εκεί, γιατί ήταν σίγουροι ότι θα βρίσκανε και άλλο χρυσό και δεν μου επιτρεπόταν να είμαι εγώ στις ανασκαφές. Τη ρώτησα γιατί, αλλά δεν ήθελε να μου πει. Μέσα σε 14 μέρες περίπου η κ. Δροσογιάννη κανόνισε να έρθουν φαντάροι με βάρκες και κάποια μηχανήματα για να ρουφήξουν την άμμο. Ήταν ο σύζυγος της υπουργός Άμυνας, οπότε εύκολα κανόνισε να έρθουν, ενώ εκείνη απλώς έσκαβε τεράστιους λάκκους γύρω από το σημείο που βρήκα τα χρυσά νομίσματα. Δεν επιτρεπόταν σε μένα να πλησιάσω, αλλά στεκόμουν ψηλά στο λόφο με τα κιάλια. Δεν κάνανε ανασκαφές, απλώς σκάβανε τεράστιους λάκκους. Εκείνη έκανε σαν τρελή. Την άκουσα που φώναζε για να βρούνε χρυσό «να το βρείτε». Αλλά απλώς έσκαβαν. Οταν κάνεις ανασκαφές κάνεις τετράγωνα, σημειώνεις και λίγα λίγα, ενώ εκείνη έσκαβε τεράστιους λάκκους γύρω από το σημείο που βρήκα τα χρυσά. Και επειδή ήταν κοντά στη θάλασσα, χρησιμοποιούσαν αυτά τα μηχανήματα για να βγάλουν την άμμο. Δεν βρήκαν τίποτα. Βρήκαν μόνο λίγα μπρούτζινα νομίσματα και κάποια οστά και κεραμικά, πιάτα, αλλά αυτά τα πράγματα δεν τους ενδιέφεραν. Μετά επέστρεψε στην Αθήνα και μου είπε το λόγο που δεν επιτρεπόταν να είμαι κοντά στην ανασκαφή: Αν είχαν βρει και άλλο χρυσό, θα δικαιούμουν και εγώ πάλι μια αμοιβή. Μου είπαν ότι, αν βρεις κάτι, δικαιούσαι 50% να πάρεις από την αξία, αλλά αν μετά ήσουν μάρτυρας στα όσα βρίσκανε, θα έπαιρνες 25%.
Αν πήρα αμοιβή; Ναι, πήρα. Η κ. Δροσογιάννη ήταν τρελή, αλλά ήταν και σωστή. Μου είπε, «ξέρω τινομίζεις για τους Έλληνες και τη γραφειοκρατία και όλα αυτά και ότι είσαι σίγουρη ότι δεν θα πάρεις ποτέ την αμοιβή σου, αλλά εγώ μπορώ να σου επιβεβαιώσω ότι μέσα σε μια μέρα θα το κανονίσω». Και το έκανε. Μέσα σε μια εβδομάδα πήρα ένα γράμμα με την υπογραφή της Μελίνας Μερκούρη που έλεγε ότι δικαιούμουν την αμοιβή 50% από την αξία του θησαυρού. Είχαν ήδη υπολογίσει πόση αξία είχαν τα νομίσματα, νομίζω ήταν 1.400.000 δραχμές περίπου, δεν θυμάμαι ακριβώς. Αυτό ήταν το 50%, άρα η αξία ήταν περίπου 2.800.000 με 3.000.000 δραχμές. Τα νομίσματα ήταν τριακόσια ακριβώς.

• Εσύ   είσαι αρχαιολόγος. Μελέτησες τα νομίσματα; Πώς εξηγείται ότι βρέθηκαν εκεί;

Ναι, είμαι αρχαιολόγος όχι της κλασικής εποχής, αλλά για τη Μέση Ανατολή, μια πιο παλιά περίοδο. Αλλά άρχισα και το σκεφτόμουν. Πήγαινα χρόνια σ’ αυτή τη παραλία, μα ποτέ δεν σκέφτηκα ότι θα υπήρχε εκεί θησαυρός. Είδα ερείπια, σπίτια, αλλά δεν το είχα σκεφτεί ποτέ πόσο παλαιό ήταν. Όλα τα κεραμικά που βλέπεις εκεί είναι από τη βυζαντινή εποχή και τα σπίτια πρέπει να είναι βυζαντινά. Λιώνανε σίδερο στα τοιχία εκεί κοντά στη Μικρή Λάκα. Άρα πιστεύω ότι ήταν οικισμός για «σιδεράδες», το δουλεύανε και το πουλούσανε το σίδερο και φεύγανε από εκεί με βάρκες.
… Αφού βρήκα το θησαυρό, γύρισα πάλι πίσω στην παραλία και ήταν, ευτυχώς, πριν αρχίσει η κ. Δροσογιάννη τις ανασκαφές. Δεν έβλεπες τίποτα. Κοίταξα πού ήταν ο αμφορέας. Ήταν κοντά στη θάλασσα. Είδα ότι ήταν στη μέση ενός μικρού σπιτιού. Ήταν ένα τετράγωνο, υπήρχε ακόμα και το μέρος όπου ήταν η φωτιά και ήταν μαύρο. Ήταν κρυμμένο στον τοίχο, πίσω από τη φωτιά. Όταν βρήκα το θησαυρό, το σπίτι ήταν το μισό μέσα στη θάλασσα και το μισό στην παραλία. Αλλά τα βυζαντινά χρόνια ήταν δυο μέτρα πιο χαμηλά η θάλασσα. Μάλλον κάποια οικογένεια έκρυψε τις οικονομίες της πίσω από τη φωτιά στο τζάκι…..
Πιστεύω ότι οι άνθρωποι εκεί λόγω του ορυχείου ήταν έμποροι. Διάβασα την ιστορία του νησιού και της περιοχής εκεί. Τα νομίσματα ήταν από μια ειδική περίοδο. Το νεότερο νόμισμα ήταν από την εποχή που οι Σαρακηνοί γυρίζανε στη θάλασσα εδώ γύρω και οι άνθρωποι αναγκάστηκαν να φύγουνε, οπότε μάλλον νομίζανε ότι θα γυρίσουν και τα κρύψανε και φύγανε. Ναι, αυτά είναι μεν πολλά λεφτά, αλλά θα μπορούσες μέσα σε μια ζωή να τα μαζέψεις.

• Όταν παρέδωσες τα ευρήματα, παρακολούθησες μετά την τύχη τους, που πήγαν και τι έγιναν;

Πήγαν όλα στην Αθήνα και μετά δεν άκουσα τίποτα. Η κ. Δροσογιάννη μου είχε υποσχεθεί ότι θα με ενημερώσει, αλλά δεν με ενημέρωσε. Κάθε φορά που γύριζα στην Ελλάδα, πήγαινα στην Εφορία, γιατί ήθελα να γράψω ένα επιστημονικό άρθρο, αλλά εκείνη μου είπε ότι δεν επιτρέπεται, γιατί κάποιος Έλληνας βυζαντινολόγος θα το έγραφε. Νομίζω τελικά ότι ποτέ κανένας δεν έγραψε τίποτα.
Πριν 15 χρόνια είχε έρθει ο Ντανιέλ στην Αθήνα, ήταν σε ένα βιβλιοπωλείο επιστημονικό και έψαχνε για βυζαντινή ιστορία, περιοδικά, βιβλία και ξαη κά είδε ένα άρθρο «Βυζαντινός θησαυρός στην Μεγάλη Λάκα της Σάμου», δηλαδή βγήκε ένα άρθρο μετά από δέκα χρόνια. Ο Ντανιέλ μού αγόρασε το άρθρο και το έχω στο σπίτι, να σας το στείλω.

• Για πες μας για το ορυχείο στη Λάκα, πού ήταν και πότε;

Στο δρόμο προς την Μικρή Λάκα, κοντά στη Μικρή Λάκα. Και είμαι σίγουρη ότι λειτουργούσε στα βυζαντινά χρόνια, γιατί βλέπεις την πέτρα που «περίσσεψε». Το σίδερο ήταν στην πέτρα, οπότε βγάζανε την πέτρα, τη βάζανε στη φωτιά και έλειωνε το σίδερο. Και μένουν αυτές οι «τσαλακωμένες» πέτρες που τις βλέπεις παντού στη παραλία στη Μεγάλη Λάκα και στη Μικρή Λάκα. Οι πιο πολλές είναι στη Μεγάλη Λάκα. Φέρνανε την πέτρα από τα ορυχεία μέχρι τον οικισμό κάτω και εκεί λειώνανε την πέτρα και το σίδερο, το πουλούσαν, είχε μεγάλη αξία. Ακουσα από ανθρώπους στη Βλαμαρή ότι ακόμα και σ’ αυτό τον αιώνα χρησιμοποιούσαν τα ορυχεία.
Το λιμάνι του οικισμού ήταν μικρό. Ξέρετε πόσος είναι ο κόλπος (όρμος) εκεί στη Μεγάλη Λάκα, πόσος κόσμος θα χωρούσε εκεί μέσα; Μπορεί να ήταν μερικές εκατοντάδες. Επειδή η θάλασσα ήταν πιο χαμηλά, τα πιο πολλά ερείπια είναι μέσα στη θάλασσα, πρέπει να κολυμπήσεις με μάσκα για να τα δεις. Εγώ δε χρησιμοποιούσα ποτέ μάσκα, αλλά σίγουρα έχει και άλλα ερείπια.

• Μετά από όλα αυτά έρχεσαι στη Σάμο συχνά;

Για πολλά χρόνια δεν είχα όρεξη να έρθω, γιατί όταν βρήκα το θησαυρό, ήταν απαίσιο, όλοι μου λέγανε στη Βλαμαρή ότι βρήκα και άλλα πράγματα και ότι τα είχα πουλήσει. Ξέρανε ότι έκανα ανασκαφές στο Ισραήλ που έμενε η μητέρα μου. Τα συνδέσανε και είπαν ότι είχα πάρει το θησαυρό στο Ισραήλ και ότι ήμουν πράκτορας των Σιωνιστών – το γράφανε και στο Σαμιακό Βήμα – και όλοι με ρωτούσαν, «είσαι Σιωνίστρια πράκτορας;» και δεν μου μιλούσαν πια. Όλοι πάνω στη Βλαμαρή λέγανε, «μπορεί να είναι πράκτορας, πού ξέρεις;». Η ατμόσφαιρα ήταν άσχημη.

Όταν πήρα την αμοιβή, είναι άλλη ιστορία βέβαια, πήγανε τα λεφτά στην Τράπεζα της Ελλάδος. Τότε δεν επιτρέπονταν στους ξένους να έχουν λεφτά στην Τράπεζα της Ελλάδος. Ήταν εκεί σε λογαριασμό μου και δεν μπορούσα να τα πάρω. Πήγα στο Υπουργείο Πολιτισμού και είπα «πώς θα τα πάρω;». «Δεν ξέρουμε». «Θα μπορούσατε να τα βάλετε στην Εθνική Τράπεζα». Αλλά είπαν ότι δεν επιτρεπόταν, γιατί το Υπουργείο μπορούσε μόνο στη Τράπεζα της Ελλάδος να καταθέσει λεφτά, αλλά οι ξένοι υπήκοοι δεν μπορούσαν να πάρουν από εκεί λεφτά. Πήγα σε δικηγόρο, πήρε γύρω στον ένα χρόνο και μετά αποφασίσανε ότι επιτρεπόταν ένα μικρό ποσό από τα λεφτά κάθε μήνα να μεταφέρεται από τη Τράπεζα Ελλάδος στην Εθνική Τράπεζα. Έκανα χρόνια να πάρω όλα τα λεφτά. Κρίμα, γιατί θα μπορούσα να αγοράσω ένα σπίτι ή κάτι άλλο, αλλά τόσο που αργούσαν και έρχονταν λίγα λίγα, τα έδωσα σε φίλους, δεν τα ήθελα. Όποιοι φίλοι έρχονταν για διακοπές εδώ, τους έλεγα «πάρτε λεφτά». Και στο τέλος δεν πήρα τίποτα. Τώρα λέω τι κρίμα, αλλά τότε…

• Σκέφτηκες ποτέ αν θα ήταν καλύτερα να κρατήσεις το θησαυρό; Αν έβρισκες ένα θησαυρό πάλι, το ίδιο δεν θα έκανες;

Τώρα που περάσανε όλα, αναρωτιόμουν γιατί πήγα στην αστυνομία. Ναι το ίδιο θα έκανα. Αφού βρήκα το θησαυρό, όλος ο κόσμος στην Αγία Ζώνη αρχίσανε και ψάχνανε για θησαυρούς, και στο χωριό μετά το άρθρο στο «Σαμιακό Βήμα», έπρεπε να ξέρω καλύτερα. Ένα πρωί πήγαμε στο χωράφι μας και είδα τρεις μεγάλους λάκκους. Είχαν σκάψει και είχε όμορφα κόκκινα και μαύρα αγγεία κλασικής εποχής. Ήταν φρεσκοσπασμένα. Ρώτησα τους ανθρώπους που ήξερα εκεί «Ξέρετε τίποτα γι’ αυτά;». Ήταν ένας φαλακρός, δεν θυμάμαι το όνομα, ένας από αυτούς έσκαψε χθες τη νύχτα, βρήκε τρεις τάφους. Όλοι ξέρανε ότι υπήρχαν οι τάφοι, αλλά δεν είχαν δώσει σημασία μέχρι τότε. Μετά σκέφτηκαν μήπως υπήρχε χρυσό. Μου είπανε ότι είχε χρυσό, είχε δύο χρυσά νομίσματα στα μάτια και στο στόμα, τους ρώτησα γιατί σπάσανε τα κεραμικά και είπανε ότι αυτά δεν έχουν ενδιαφέρον.

Πήγα έπειτα ξανά στο Μουσείο και τους ρώτησα αν ξέρανε για τους τάφους αυτούς και εάν θέλανε να σώσουνε κάτι από τα κεραμικά, να πάνε γρήγορα. Αποτέλεσμα ήταν να έρθει ένας από την αστυνομία στο σπίτι μας. Μου είπε, «γιατί έσκαβες εκεί;» και όλη η υπόθεση γύρισε εναντίον μου, σαν να ήμουν εγώ που το έκανα πάλι. Αποδείχτηκε ότι ήμουν αφελής, αλλά ήταν η καρδιά μου σαν αρχαιολόγος και δεν μπορούσα να κάνω αλλιώς. Λυπήθηκα που είδα σπασμένα τα κεραμικά, πολύ ωραία πιάτα και δοχεία.

• Τι είδους δοχεία ήταν;

Νομίζω ότι ήταν της περιόδου 600 π.Χ., αμφορείς και πιάτα, απ’ ό,τι μπορούσα να δω, γιατί δεν έμεινα πολύ. Ήταν κομμάτια από ρηχά πιάτα και από μικρούς αμφορείς, αυτά τα μικροαντικείμενα που βάζουν στους τάφους.

• Τώρα που πήγες στο Μουσείο και είδες τα νομίσματα πώς αισθάνθηκες;

Όταν είδα το θησαυρό στο Μουσείο ήταν συγκινητικότατο. Η Μάλη, το κορίτσι μου, τα μέτρησε και είναι όντως 300 νομίσματα. Πάρα πολύ ωραίο ήταν, αλλά τι κρίμα που δεν είχαν βάλει ούτε μια ταμπέλα να λέει τι είναι. Η εμπιστοσύνη που είχα στην Ελλάδα, ξαναγύρισε τώρα.

Facebook comments